Bir paytlar yoshlar terma jamoalarimizdan biriga bosh murabbiy etib tayinlangan Dilshod Nuraliev terma jamoalar markazidan so'ragan ekan: — Jamoa qanday uslubda to'p sursin? Sizlarga qay biri ma'qul.
Bilishimcha, savolni biroz tushunishmagan va albatta, murabbiydan o'z jamoasiga uyg'un va aynan qo'l ostidagi futbolchilar uchun samarali uslub so'rashgan.
Bir qaraganda, murabbiyning savoli noo'rindek. Lekin boshqa tarafdan qaraganda, aynan shu savol zamirida yoshlar terma jamoalarimizga bo'lgan munosabat qanday bo'lishi kerakligi tushunish yotadi. Xo'sh, yoshlar terma jamoalarimiz bizga nima uchun kerak?
Aytaylik, oliy ligamiz saviyasi yaxshimas, chetdagi saviyali klublarda to'p suradigan legionerlarimiz soni ham barmoq bilan sanoqli — demak, futbolchi ulg'aygan sari o'sish uchun etarli imkoniyatga ega bo'lmay qolmoqda, natijada milliy terma jamoamiz orqali jahon futboliga chiqib borish juda qiyin. Ammo yurtimizda talantlar ko'pligini e'tiborga olsak: ular hali milliy futbol darajasiga chiqib ulgurmay, ularni yaxshilab tayyorlab Osiyo va Jahon chempionatlariga olib chiqish mumkin.Turkiya yoki Meksikadagi natijalar orqali, butun dunyo O'zbekiston degan yurt borligini bildi, yana nima kerak? Shuning o'zi ham masalan, terma jamoalarimiz markazining yaxshi ishlayotganini, bizning yurtimizda ham yaxshi murabbiylar, futbolchilar borligini anglatmaydimi?
Kimdir mana shu yo'lning to'g'ri ekanini aytishi va tashkilot faoliyatini mana shunday qisqa muvaffaqiyatlar asosida qurishi mumkin. Yaxshi-ku, yaxshi skautlar, trenerlar tayinlab, yig'inlar tashkil qilib berasiz — natija kelaveradi.
Buning ustida, aytaylik, Angliya, Ispaniya, umuman juda ko'p rivojlangan mamlakatlar yoshlar o'rtasidagi turnirlarga u qadar e'tibor qaratishmaydi. 21 yoshli futbolchimiz yoshlar bo'yicha qit'a chempionatida porlayotgan bir paytda, shu yoshdagi frantsuz 50 million evroga top-klubga sotilayotgan bo'ladi. Ularga nima kerak bunday turnirlar, to'g'rimi?
Terma jamoalar ILMIY markazi — ilmli tashkilot, men shu erda aqlim etib yozayotgan narsalarga albatta aqli etgan va shu yo'ldan borayotgan bo'lishi mumkin. Ammo bu juda oson yo'l emasmi? Mening tasavvurimda ilmiy markaz qanday bo'lishi kerak?
Avvalo, yoshlar terma jamoasi uchun muvaffaqiyat nima ekanini anglash zarur. To'rt yil oldin Turkiyada dunyoning eng kuchli sakkiz jamoasidan biri bo'lish emas, to'rt yil o'tib, o'sha jamoadan sakkiz futbolchi milliy terma safida to'p tepsa — mana shu haqiqiy muvaffaqiyat bo'ladi, aslida.
Vaziyatning tamomila milliy chempionatga ag'darish, o'sha paytda Pogbalar qatori bo'lgan yosh futbolchilarimizga kldublarda imkon berilmayotgani haqida bong urish mumkin, ammo Milliy terma jamoalar markazi hamma davlatdayam yo'q, aynan ularning vazifasi mana shu muammolarning ta'sirini kamaytirish bo'lishi kerak emasmi?
Milliy terma jamoamiz yiliga 5-6 muhim o'yinda maydonga tushadi. Masalan, Osiyo chempionati yoki jahon chempionati saralashida Janubiy Koreya bilan o'ynaymiz. Koreyaliklar tarkibidagi Son Xon Min uchun bu uchrashuvga tayyorlanish juda oson. O'zbekiston yoki mayli Yaponiya terma jamoasi qarshiligini sindirish u uchun og'irlik qilmaydi, chunki Son Angliyada, «Tottenhem» safida bir yilda 50 ga yaqin mana shu saviyadagi yoki undan balandroq o'yinlarda maydonga tushib kelayotgan bo'ladi. Osiyo chempionati yoki JCh saralashi bosimini, ko'nikmasini engish u uchun alohida yuklama talab etmaydi, aksincha, terma jamoa u uchun biroz engilroq bo'lishi ham mumkin.
Bizning tarkibimizdagi futbolchilar esa, Janubiy Koreya qarshiligini engishlari kerak. Xo'sh, tarkibimizda yil davomida saviyasi mana shu o'yin qadar yuklama bera oladigan o'yinlarda o'ynab yurgan nechta futbolchi bo'ladi? Milliy chempionatimizdagi yuklamaga o'rganib qolgan futbolchi uchun Janubiy Koreya yuklamasi darajasiga chiqish uchun nima qilish kerak? Axir biz jahon chempionatida chiqishimiz uchun Janubiy Koreyani yutishimiz shartku, to'g'rimi?
E'tibor bersangiz, terma jamoamiz jahon chempionati saralashining oldingi bosqichlarida barqaror harakat qiladi, katta qiyinchilik sezmaydi. Bu ham raqiblarga, o'sha o'yinlardagi yuklamalarga bog'liq. Yaman, Filippinlar kabi terma jamoalar qarshiligini engish uchun bir saviya yuqoriga ko'tarilish shartmas, futbolchilarning mahorati ham etib ortadi, kerak bo'lganda, Geynrix maydonga tushishi va hal qilishi ham mumkin. Qizig'-a, nega Geynrix Malayziya, Suriya kabilar bilan o'yinda jonimizga oro kiradi-yu, so'nggi bosqichlarda, kuchli terma jamoalar bilan pand beradi? Hatto juda qulay vaziyatlarni yo'qqa chiqargan holatlar ham ko'p bo'lgan. O'lmang, Geynrixning bugungi o'ynab yurgan klubi, bugungi darajasi, bugungi saviyasi va jismoniy holati aynan o'sha kuchsizroq jamoalarga qarshi o'yinlarga mos xolos. Qarshilik saviyasi, yuklamalar biroz oshganda, u hech narsa qila olmay qoladi. Bu erda endi jamoaviy o'yin, reja, strategiya, harakatlanish, taktika, uslub kerak bo'ladi.
Agar shundoq, o'yinchilarimizning mahorati va saviyasi yordamida Koreyani yoki Eronni yutishimiz mumkin, desangiz adashasiz. Futbolchining mahorati qachonki, o'sha qarshi jamoaning qarshiligidan ustun bo'lsagina, bo'lishi mumkin, lekin Ahmedovning bugungi saviyasi Janubiy Koreya yoki JCh saralash so'nggi bosqichi yuklamasidan tepada bo'lmasa, hech narsa kutmang.
Ammo bu biz hech qachon o'zimizdan tepadagi jamoalarni enga olmasligimizni anglatmaydi, zinhor. Ularni engish uchun alohida munosabat, ilmiy izlanish, aniq va puxta reja, yo'nalish kerak bo'lishini aytmoqchiman xolos.
«Manchester Yunayted» Lui van Gaaldan so'ng Joze Mourinoni taklif qildi. Klub rahbariyatining rivojlanish vektoridagi xatosi qimmatga tushdi. Gap shundaki, Lui van Gaalning ishlash uslubi, jamoa o'yini yo'nalishi Mourinonikidan keskin farq qiladi. Natijada, Van Gaal sotib olgan bir nechta futbolchilar arzonroq narxga sotib yuborildi, yana sotiladi ham. Mourino esa, o'ziga mos futbolchilarni sotib olish bilan shug'ullanmoqda.
Bu bir klub. Ozgina pul yo'qotilgani bilan, xujayinlar yangi murabbiy uchun kerakli futbolchilarni olib berishlari mumkin. Lekin, terma jamoachi?
Terma jamoada baribir cheklangan futbolchilar to'p suradilar. Oliy ligamizda minglab futbolchilar to'p surishi mumkin, lekin baribir, ular ichida JCh musoqabalari saviyasidagilar sanoqli bo'ladi. Agar O'zbekistonda yaxshi o'ng qanot himoyachisi topilmasa — demak topilmaydi, tamom. Murabbiyga bo'yi novcha hujumchi kerakmi? Yo'q, bo'lsa yo'q. Qaerdandir transfer qilishning iloji yo'q.
Ikkinchidan, o'sha cheklangan futbolchilarning ham ma'lum sifatlari, dastlabki ko'nikmalari bir-biriga yaqin bo'ladi. Aytaylik, italiyaliklar himoyalanishda beqiyos, braziliyaliklar tug'ma driblyor, ispanlar ham o'ziga xos. Jismoniy ko'rsatkich bo'yicha ham shunaqa. Bo'yi pastroq ispanlar agar Sem Ellardaysni trener qilib tayinlab, britancha uslubni o'zlashtirib, uzun paslar bilan o'ynaymiz, deyishsa, Irlandiya terma jamoasidan yirik hisobda mag'lub bo'ladilar. Demak…
Demak, asosan
1) millatning umumiy xarakteristikasi, jismoniy ko'rsatkichlari,
2) o'smirlar va yoshlar terma jamoalaridagi ayni paytda mavjud bo'lajak iqtidorlar
3) milliy terma jamoaga nomzod futbolchilarning holatini
tahlil qilgan holda, terma jamoa rivojlanish yo'nalishini belgilash va shunga mos tarzda ish olib borish lozim bo'ladi.
«Barselona» bir klub bo'la turib, o'ziga yangi murabbiy tayinlashda, jamoa tarkibi, ustunliklari va bugungacha olib borilgan ishlar, qo'yilgan poydevordan kelib chiqib, nomzod topishga harakat qilmoqda. Jamoaning kamida yigirma yillik tarixi, yo'nalishi, uslubi va yutuqlari bu tanlovda poydevor bo'lib hizmat qilyapti. Yangi nomzodning klub bilan uyg'unligi juda qattik talab qilinmoqda.
Xo'sh, nega endi terma jamoalarimiz ILMIY markazi bu yo'nalishda ish olib bormaydi. Vadim Abramov ko'proq qisqa va o'rta masofadagi paslar, to'p nazoratiga asoslangan futbol yaratmoqchi bo'ldi, Mirjalol Qosimovning uslubi esa, butunlay teskari, asosan jismoniy kurash, tartib va krosslardan iborat. Samvel Babayannikini bilmadim, vertikal, gorizontal… (uyog'ini yodlay olmayapman, Diyor Imomxo'jaev buni amallagan) hujumkor, yana bir narsalar. Ya'ni boshqacha. Qizig'i, bu o'yinlar ayni futbolchilar bilan bo'lib o'tmoqda. Mana shu mavjud futbolchilar uchun eng uyg'uni qaysi o'zi? Albatta, har bir murabbiy o'z uslubini uyg'un deb biladi, ularga aql o'rgatish, e'tiroz bildirish noto'g'ri, ammo sen, ILMIY markaz, buni tahlil qilmaysanmi?
Bizga qaysi yo'nalish to'g'ri keladi, tarixda qanday qilib Yaponiyani, Eronni yutganmiz, qanday qilib Koreya bilan tengma-teng o'ynaganmiz, bu futbolchilar uchun qanday futbol o'ynash samarali, buni bilish kerak emasmi? Aynan shu tahlillar asosida bo'lajak murabbiy prototipini chizish va aynan o'sha yo'nalishda murabbiy axtarish to'g'ri bo'lmaydimi?
Har qanday jamoaning yoki davrning o'z xususiyati bo'ladi. Masalan, qaysidir pallaga kelib, mamlakatda juda ko'p mahoratli va saviyali futbolchi to'planib qoladi, bu erda ular uchun eng optimal uslub va taktikani ishlab chiqish, jamoaviy o'yin borasida mahoratlarini oshirish talab etiladi — shunaqa murabbiy kerak.
Boshqa bir pallada, jamoa tayyor, taktik jihatdan ham, bog'lamlar e'tibori bilan ham tajribali, uzoq yillardan birgalikda to'p surayotgan mahoratli futbolchilardan tuzilgan — bunday vaziyatda ularni bir maqsad yo'lida birlashtirish, kerakli motivatsiyani berish va oldinga boshlash talab etiladi — bu boshqa bir murabbiy prototipi.
Yoki, tarkibga kirishga tayyor juda ko'p yosh iqtidorlar ko'payib ketgan, eskilarning davri o'tmoqda — endi, avlodlar almashinuvini amalga oshirish, yoshlarga kerakli tajribani berish orqali katta futbolga tayyorlash — bu endi umuman boshqa yo'nalishdagi murabbiyning ishi…
Endi savol tug'iladi, biz murabbiy tayinlayotganda, axtarayotganda bu jihatlarga e'tibor qaratdikmi hech? Hozirda futbolimiz qaysi nuqtada turibdiki, uni qo'zg'atish uchun aynan qanday mutaxassisga extiyoj bor, buni hech tahlil qildikmi? Abramov, Qosimov, Qosimov, Abramov, Babayan…. va hokazo? Axir har bir davrning, har bir holatning, vazifaning farqi bor-ku!
Abramov yoshlarni terma jamoaga kirib borishlarini ta'minlayman deb olimpiya terma jamoasini ham boshqardi, bir nechta yosh futbolchilar terma jamoada o'ynay boshladi, lekin murabbiy almashgach, bu ish chala qolib ketdi — shuning o'zi ham, terma jamoa atrofidagi nazariy ishlar to'g'ri yo'lga qo'yilmaganidan emasmi? Qosimov 2008 va 2012 yillarda «tayyor o'qitilgan» ammo ruhan yutqazgan jamoalarni qabul qilib olib, eng kerakli turtkini bera oldi va ijobiy o'zgarishni paydo qilishning uddasidan chiqdi. Ammo har ikki holatda ham, keyinchalik, yangi, yosh jamoa yaratib, ma'lum yo'nalishga solishga kelganda, pand eyaverdi. Babayan yangi havo olib kirib, futbolchilarda yig'ilib qolgan bosimni engdi, o'yinga engillik olib kirdi, ammo endi, muhimroq pallada, o'sha Qosimov uddasidan chiqa oladigan bosim ostida o'ynashga kelganda, dovdirashni boshladi.
Aytmoqchimanki, u vazifani bajargan bunisi, buni bajargan unisini ham xuddi shu tarzda uddalay oladi, deb bo'lmaydi. Shunday ekan, terma jamoa ahvolini tahlil qilish, aynan nima, qanday yo'l, qaysi murabbiy kerakligini aniqlab, shu yo'nalishda ish olib borish lozim. Aynan terma jamoalar ilmiy markazi bu ish bilan shug'ullanishi kerak.
Yoshlar va o'smirlar terma jamoalarida etishi kelayotgan va kelajakda milliy terma jamoamiz safida to'p surishi mumkin bo'lgan futbolchilarga baho berish, ularning ustunliklari va kamchiliklarini aniqlab, aynan shu poydevor asosida mos uslubni tanlash va shu yo'nalishda barcha terma jamoalarni tayyorlash bilan ham terma jamoalar markazi shug'ullanishi kerak.
Suriyaga qarshi tarkib, adashmasam, Osiyoda jahon chempionati saralashida maydonga tushgan eng qari tarkib edi. Ochig'i, yoshlar to'p surishi kerak, qarilar ketishi kerak, degan fikrlarga qo'shilmayman, ayni damda kim kuchli bo'lsa, o'sha o'ynasin, mayli. Lekin ko'rdikki, o'sha yoshi katta futbolchilarning ham bugungi ahvoli, sport formasi ko'ngildagidek emas ekan. Samvel Babayan xuddiki, turli yoshdagi terma jamoalardagi aloqani yaxshilayman deb, Olimpiya terma jamoasini ham murabbiyligini olgandi. Xo'sh, qani o'sha futbolchilar?
Agar yoshlar va kattalar terma jamoalarimizda bog'liqlik bo'lganida, ayni uslub va ilmiy nazorat ostida bo'lganida, o'yinchilarni almashtirish bu qadar og'riqli kechmasdi. O'yin sifati o'zgarmagan holatda, ayni uslubda to'p surib kelayotgan yosh futbolchi tajribali futbolchini almashtira olgan bo'lardi.
Yuqorida Dilshod Nuraliev bergan savolning ham o'rni mana shu erda — yoshlar terma jamoasi jahon chempionatlariga chiqib, natija ko'rsatib orden olishi kerak emas, ularning asosiy vazifasi, milliy terma jamoa darajasiga chiqib borishlaridir. O'sha jahon chempionatlari yo'llanmalari ularga bittadan «Matiz» emas, kelajakda milliy terma jamoada qo'llaniladigan tajribalar olib kelishi muhimroqdir.
Rostan ham, O'zbekistonning Osiyo gigantlarini ortda qoldirib, jahon chempionatida chiqishi oson emas. Buni amalga oshirish jamoaga katta yuklama yuklaydi. Faqat bu yuklama faqat bosh murabbiy yoki futbolchilarning emas, uning atrofidagi boshqa tashkilotlar, O'FF va ayniqsa, terma jamoalar ilmiy markazi gardaniga ham tushishi kerak.
Qahramon ASLANOV, «Erudit Sport» gazetasidan
— deya xabar beradi uff.uz nashri.