Bundan 25 yil avval Italiya mezbonligida o'tgan JCh-90da Afrika futboli misli ko'rilmagan olg'a siljishga erishgandi. O'sha vaqt hali tajribali sanalmagan murabbiy Valeriy Nepomnyashiy qo'l ostida o'ynagan Kamerun termasi avvaliga mundial startida amaldagi chempion - Argentina milliy jamoasini «sensatsion» tarzda engib (1:0), butun jahon jamoatchiligini yoqa ushlashga majbur etgan va keyinchalik turnirning chorak finaligacha borib, barcha-barchani karaxt qilib qo'ygandi.
Boz ustiga, betakror Roje Milla etakchiligidagi afrikaliklar yarim finalga ham chiqishlari hech gap emasdi. Lekin faqatgina Gari Linekerning penaltini mohirona amalga oshirishi Angliya termasiga qo'l kelgan va «bo'ysunmas sherlar» kuchli raqib oldida ojiz qolishgan - 2:3. Valeriy Nepomnyashiy shundan buyon futbol ichida va o'z ishi bilan shug'ullanmoqda. Uning xususan, yurtimizda milliy jamoamiz va «Paxtakor» klubini boshqarganidan xabaringiz bor. 72 yoshli mutaxassis ayni payt Tomskning «Tom» jamoasini Rossiya premer-ligasiga qaytarish vazifasini bajarish bilan band. Lekin allaqachon nafaqa yoshiga etgan Valeriy Kuzmich o'sha JChni go'yoki, kechagi voqelikdek yaxshi eslaydi. Bunga uning FIFA.com saytiga bergan maxsus intervyusi yaqqol dalil.
- To'g'risi, menga omad kulib boqqan. Ya'ni kerakli vaqt kerakli joyda bo'lganim omadning nishonasi. Zero, juda saviyali futbolchilar yig'ilgan jamoani qo'lga olgandim. Mening ushbu potentsial imkoniyatdan to'g'ri foydalanishim qolgandi, xolos,-deya gap boshladi Valeriy Kuzmich sayt xodimlari bilan suhbatda.
- Umuman, Afrika mamlakatiga moslashishda nechog'li qiynalgansiz?
- Ochig'ini aytaman, boshida kamerunliklar mentalitetidan «shok» holatiga tushib qolganman. Zero, men jiddiy ta'lim-tarbiya olgandim va odamlarning bunchalik boqibeg'am bo'lishlari mumkinligini hattoki, tasavvurimga ham sig'dirolmasdim. Mahalliy kishilar nuqul bitta gapni qaytarishardi: «Barcha masalalarni ertaga hal qilish mumkin». Ertaga? Qachon, qaysi mahal? Har holda, men bunday mujmallikka sira ko'nikmagandim.
- O'sha vaqt frantsuz tilini bilmagansiz. Tarjimon xizmatidan foydalanganmisiz?
- Menga Galyus ismli yosh yigit tarjimonlik qilgandi. Muammo shunda ediki, u rus tilini maxsus o'rganmagandi. Faqat vaqtida sobiq ittifoqlik bokschi Stanislav Stepashkin qo'l ostida shug'ullangan va atigi 2-3ta ruscha iborani bilib olgan ekan. Qisqasi, u rus tilini men frantsuzchada gaplashganimchalik ham bilmasdi. Boz ustiga, futbolning ashaddiy muxlisi ekanligi ishni og'irlashtirgandi. Deylik, o'yin payti futbolchilarga qandaydir ko'rsatma berishimga to'g'ri kelsa, Galyusni qattiq turtib o'zimga qaratardim. Chunki u o'yindan ko'zini uzolmasdi. Ming baqirsam ham, zarracha eshitmasdi.
- Roje Milla Italiyada 4ta gol urgandi. Biroq u «zayavka»ga so'nggi lahzada kiritilgan. Faxriy hujumchining 38 yoshda terma jamoaga qaytishida sizning rolingiz qanday bo'lgan?
- Juda kam, minimal darajada. 1990 yili mart oyida o'tkazilgan Afrika kubogi turniridagi omadsiz ishtirokdan so'ng Kamerun gazetalarida faqat Millaning terma jamoaga qaytarish va murabbiyni almashtirish zarurligi haqida yozishgan. Yakunda jahon chempionati oldidan Yugoslaviyada tashkil etilgan yig'in chog'i rahbarlar menga xabar etkazishdi: «Kamerun prezidenti xalqning talabiga ko'ra, Roje Millani sinab ko'rib, uning JCh-90da ishtirok etish-etmasligini aniqlashni iltimos qilyapti».
Bunga javoban hech qanday muammo yo'qligini aytdim. Natijada Milla ertasiga safimizga qo'shildi. Shu kuni tarkibni ikkiga bo'lib, o'yin tashkil qildik. Rojeni nazorat uchrashuvi yakunlanishiga 20 daqiqacha qolganida, zaxirachilar tarkibida maydonga tushirdim. Qarangki, to'pga birinchi teginishidayoq ikki himoyachini dog'da qoldirib, gol urdi. Shunda uni yonimga chaqirdim va boshqa o'ynashi shart emasligi, barchasini ko'rsatib bo'lganini aytdim. Lekin Roje o'yin oxirigacha faol harakatlanaverdi. Mening xizmatim shundan iboratki, Roje bilan o'zaro maslahatlashib, uning turnirga hozirlik ko'rishi va qanday o'ynashi bo'yicha maxsus reja tuzdik. Xususan, Millaga boshlang'ich tarkibda hali charchamagan himoyachilarga qarshi o'ynolmasligi, 15-20 daqiqadayoq holdan toyishini tushuntirdim. U esa fikrimni ma'qulladi va qo'shib qo'ydi: «Kouch, aynan siz aytgandek bo'ladi, albatta».
- Argentina-Kamerun o'yini jahon chempionatlari tarixiga eng katta «syurpriz»lardan biri sifatida kirgan. Qiziq, Diego Maradona etakchiligidagi chempionlarga jamoangiz «tishi» o'tishini qachon tushungansiz?
- Maydonga tushish arafasida Argentina termasining o'yinoldi mashg'ulotidan yozib olingan lavhaning oxirgi 15 daqiqasini ko'rib chiqqanmiz. Shunda yigitlar Maradona va boshqa yulduzlar o'zlarini nihoyatda bo'sh tutishayotganiga e'tibor qaratishdi. Futbolchilar buni «Argentinaliklar bizni mensimayaptilar», deb qabul qilishdi. Shuning uchun imkon boricha qattiqqo'llik bilan va qat'iy o'ynashni lozim topdik.
- Darhaqiqat, o'yin kurashlarga boy, o'ta qo'pol kechgan. Deylik, Kamerun termasining 2 nafar futbolchisi maydondan chetlashtirilgandi. Shunday qarshilik ko'rsatish sizning ko'rsatmangiz mahsuli edimi?
- Ha. Shogirdlarimga barchasini obdon tushuntirdim: «Argentina termasi finalga chiqishni ko'zlayapti va o'z kuchini 7ta o'yinga taqsimlaydi. Demakki, birinchi o'yinda futbolchilar o'zlarini ayab harakatlanishadi». Maydonga tushgach, raqiblar ko'zidagi xotirjamlik belgisini ko'rgach, g'alaba qozonishimiz mumkinligini tushundik. Hattoki, maydonda 9 kishi bo'lib qolganimizda ham, qandaydir sarosimaga tushmagandik.
- 1/8 final bosqichi doirasida Kolumbiya termasiga qarshi kechgan o'yin (2:1) Roje Millaning mashhur goli bilan esda qolgan. Chunonchi, u darvozadan ancha uzoqqa yugurib chiqqan Rene Igitaning xatosidan oqilona foydalangandi. Kolumbiya­lik golkiperning shunday uslubda o'ynashini bilib, maxsus tayyorgarlik ko'rganmidinglar yoki...?
- Xoh ishoning, xoh ishonmang, o'yindan oldin Roje oldimga kelib, so'z qotdi: «Men bu yigitni albatta, jazolayman». U Igita o'yin uslubini yaxshi bilardi va o'z imkoniyatini kutdi. Bu ham Millaning noyob futbolchi bo'lganligiga yana bir dalil. Shaxsan men uni tarixdagi eng buyuk futbolchilar bilan bir qatorga qo'yaman.
- Chorak finalda ham g'alabaga juda yaqin kelgansizlar. Aytingchi, inglizlar bilan o'yinda Kamerun termasiga nima etishmagandi?
- Bu men uchun bir umrga tatigulik alam, qalbimdagi og'riq. Mag'lubiyatni professional adashish oqibati, deb baholayman. Zero, hisob 2:1 bo'lib turgan payt futbolchilarga taktikani o'zgartirish, ya'ni oldinga yuguravermaslik lozimligini etkazolmadim. O'zi kamerunliklar tabiatan hujumda o'ynashni yoqtirishadi. Ammo himoyalanishni umuman xushlamaydilar. Boz ustiga, 2 nafar markaziy himoyachimizda yuqori tezlik yo'q edi. Lineker aynan shu holatdan 2 marta foydalandi. O'shanda o'z darvozamiz oldida o'ynashimiz va hushyorlikni maksimal darajaga ko'tarishimiz talab qilingandi. Ammo...
- Kamerunliklar natijasini 2002 yili Senegal, 2010 yili esa Gana termalari takrorlashdi. Biroq Afrika jamoalari o'z muvaffaqiyatlarini davom ettirolmayaptilar. Harqalay, yuqoridagi jamoalardan hech biri taraqqiyotni ta'minlolmadi. Nega?
- Afrikaliklarning o'ta iqtidorli ekanliklariga shubha yo'q. Bu gaplar bilan o'zimni maqtamoqchi emasman, lekin fakt shuki, mening jamoamda faqat 11 nafar futbolchi professional edi. Qolaversa, ulardan atigi bir nafari Evropa milliy chempionatlari oliy divizionida to'p surardi. Qolgan o'yinchilar havaskor sanalishgan. Ayni payt esa afrikalik futbolchilarning saviyalari sezilarli darajada oshdi. Ular qaerda o'ynashmayapti? Hamma joyda afrikaliklarni ko'rish mumkin. Ammo baribir, nimadir etishmayapti.
Davomi InterFUTBOL gazetasi blogida.
— deya xabar beradi uff.uz nashri.