Bundan 4-5 yil muqaddam Mirjalol Qosimov bilan bolalar o'rtasida Toshkent shahar chempionati uchrashuvini ko'rgani bordik. Ikkalamizning farzandimiz ham 1995 yilda tug'ilgan bo'lib, ular “Bunyodkor” akademiyasida shug'ullanishardi. Biz zahira o'rindig'i yonidagi panaroq o'rindiqqa joylashdik. Raqib jamoani ham, uning murabbiyini ham yaxshi taniyman. Lekin gap faqat unda emas, tizimda. Shuning uchun uning nomini aytib o'tishim shart emas. Qisqasi butun o'yin davomida bu murabbiy joyiga o'tirmadi, goh o'z futbolchilarini so'kar, goh hakamni. Uning bu tajovuzkor harakati maydonga ham ko'chdi va hakam uning jo'jaxo'roz shogirdlaridan birini o'yindan chetlatdi. Shundan keyin u shogirdlariga qarata hakamning har bir harakatlarini izohlay boshladi: “hakamga qarama, baribir sani foydangga ishlamaydi, nega to'xtab qolding, u baribir hushtak chalmaydi, hozir yana bittangni haydaydi, penalti qo'yib beradi” va hakazo. Maydondagi vaziyat esa tobora asabiylashib borardi. Shunda Mirjalol “ukam, o'zingni bosib ol, nima qilasan o'zingni ham, boshqalarni ham asabiylashtirib” degan ma'noda tanbeh berdi. U orqasiga o'girilib qora ko'zoynakdagi mutaxassisni tanidi va uzr so'rab, joyiga borib o'tirdi.
O'yin tugagandan so'ng u oldimizga keldi va yana bir bor uzr so'rab o'z dardini aytdi: “Klubdagilar falon ochko to'playsan, bo'lmasa ishdan haydab, o'rninga boshqasini olamiz deyishgan. Shu sababli har bir ochko menga suv va havodek zarur...”
Mana shu misoldagi holat futbolimiz oyog'iga bolta urayotgan omillardan biri deb aytish mumkin. Ya'ni bolalar futbolida NATIJAning birinchi o'ringa qo'yilishi. Maqsad vositani belgilaydi deganlaridek, natijaga erishish uchun qing'ir ishlarga qo'l uriladi: futbolchilarning yoshi kichiklashtiriladi, hakamlar sotib olinadi va eng dahshatlisi, bularning bari bolakaylar ko'z o'ngida sodir etiladi. Evropa futbol maktablarida bolakaylar 14 yoshgacha natija hisoblanadigan musobaqalarda ishtirok etishmaydi. Ya'ni 8-13 yoshdagi bolalar asosan to'p bilan muomila qilish, texnik usullarni o'rganish, to'g'ri pas berish kabi mashqlarni o'zlashtirgan holda turli hil festivallarda o'z mahoratlarini namoyish qilishadi. 14 yoshdan boshlab esa jismoniy yuklamalar boshlanadi, qiyin uchrashuvlar orqali g'alabaga bo'lgan ishtiyoq tuyg'ulari shakllanadi, taktika o'zlashtiriladi, ya'ni katta futbol uchun eshik ochiladi. Hozir Osiyoning ko'pgina davlatlari ham bolalar futbolidan natijani olib tashlashgan. Yaponiya, Janubiy Koreya, Xitoy, Malayziya shular jumlasidandir. BAA da faqat 12 yoshdan boshlab birinchilik boshlanadi.
O'smirlar o'rtasida Osiyo chempionati 17 yoshlilar o'rtasida boshlanishini inobatga olsak, bizda ham shahar chempionatini 12 yoshdan, respublika birinchiligini esa 14 yoshdan boshlansa maqsadga muvofiq bo'ladi. Shunda ham natija asosiy ko'rsatkich bo'lmaligi kerak. Bolalar murabbiylarini ham saralab tanlash muhim omil hisoblanadi. Aytaylik, 8 yoshli kichkintoylarni qabul qilib olgan murabbiy bilan 2 yilga shartnoma tuziladi. Bolalar 10 yoshga to'lishganida ular o'ziga xos imtihondan o'tkazilinadi. Ya'ni to'p bilan muomila, texnik harakatlar, aniq paslar va shunga o'xshagan ko'rsatkichlar. Agar ko'rsatkichlar komissiya a'zolarini qanoatlantirsa, murabbiy bilan shartnoma yana 2 yilga cho'zdiriladi. Shahar birinchiligidagi ochko hamma narsani hal qilmaganidan keyin yoshni kichaytirishga ham, hakamlar bilan til biriktirishga ham hojat qolmaydi.
O'zbek futboli doimo iqtidorli hujumchilarga boy bo'lgan. Birodar Abduraimov, To'lagan Isoqov, Vasilis Xadzipanagis, Vladimir Fyodorov, Vitaliy Jilkin, Sur'at Salimjonov, Ravshan Bozorovlar 2-3 himoyachidan bemalol o'tib ketardilar. So'nggi yillarda bunday hujumchilar etishib chiqmadi. Bunga asosiy sabab ham bolalar murabbiylaridir. Futbolchi bitta raqibini aldab o'tmoqchi bo'lsa, darhol murabbiyidan dakki eshitadi. U shogirdiga pas bilan o'ynash lozimligini uqtiradi. Mayli, futbolchi doim ham aldab o'ta olmas, ba'zida to'pni oldirib qo'yar. Lekin texnik fintlar yoshlikdan shakllanmasa, katta bo'lganda ular qaerdan olinadi?
Shu boisdan ham bolalar murabbiylarini ishga qabul qilishda barcha omillar inobatga olinishi zamonaviy futbol talablaridan biridir. Ular futbolchilar kelajagiga mustahkam poydevor qo'ya olmas ekanlar, katta futbolda o'z yog'imizga o'zimiz qovurilib yuraveramiz.   
Futbolimizning rivojlanishida klublarning o'rni katta. Lekin barcha klublarda ham futbolni yaxshi tushunadigan shaxslar ishlayapti deb bo'lmaydi. 1993 yil O'zbekistonda futbolni rivojlantirish bo'yicha hukumat qarori qabul qilinganida, uning bandlaridan birida viloyat va shahar futboli rahbarligi bevosita hokimlar tomonidan amlga oshirilishi belgilangandi. Qaror chiqqanidan keyin mashhur mutaxassislaridan biri Axrol Inoyatovni tabriklagandim. Endi hokimlarning o'zi mas'ul, mablag' topishga qiynalmaysizlar deb. Shunda Axrol aka “Agar hokim futbolga qiziqsa va tushunsa, bu katta foyda beradi. Aksincha bo'lsa, o'sha erda futbol oldinga siljimaydi” deb javob qaytargandi. Tajribali mutaxassisning tahmini to'g'ri bo'lib chiqdi. Bir paytlar oliy va birinchi ligamizda har bir viloyatdan jamoalar bor edi. Hozirgi kunga kelib, Sirdaryo, Surxondaryo va Qoraqalpog'istondan nafaqat oliy, balki birinchi ligada ham jamoa yo'q. Sirdaryo va Surxondaryo birinchi ligada ham o'z vakiliga ega emac. Ya'ni o'z vaqtida terma jamoaga bir qancha iqtidorlarni etkazib bergan bu hududlarda professional futbol yo'q bo'lgani achinarli xoldir.
Futboli rivojlangan mamlakatlarda murabbiyni ishga olish va ishdan bo'shatishdan oldin etti o'lchab bir kesiladi. Sababi, shartnomada ko'rsatilgan muddatdan avval bo'shatilsa, kattagina tovon puli to'lanishi lozim. O'zbekiston professional ligasi imkon darajasida futbolchilar huquqina himoya qilmoqda. Ya'ni shartnoma muddatlari, pul to'lovlari PFL nazoratida. Qaysidir klub futbolchining haqqini (maosh va mukofot pullari) bermasa, PFL undirib bermoqda. Lekin murabbiylar malalasida bunday deb bo'lmaydi. Qaysidir hokim yoki klub rahbarining kayfiyatiga qarab istalgan murabbiy ishdan olinmoqda. Murabbiylar qo'nimsizligi bo'lgan joyda qanday qilib ish unumi bo'lishi mumkin. O'zbek futboli dovrug'ini qit'aga taratgan mutaxassislar Rustam Akramov, Birodar Abduraimov (bu juftlik o'zbek futboli tarixidagi eng katta yutuq – Osiyo o'yinlari g'olibi hioblanishadi), Yuriy Sarkisyan (Osiyo Chempionlari kubogida 3-o'rin, O'zbekistonning 5 karra chempioni va 2 bor kubogi sohibi, O'zbekistonning 5 karra eng yaxshi murabbiyi), Rauf Ineleev Osiyo va O'zbekistonning 2007 yildagi eng yaxshi murabbiyi), Mirjalol Qosimov (O'zbekiston milliy terma jamoasini Jahon chempionati saralashi pley-off bosqichigacha olib chiqqan mutaxasis, Osiyo Chempionlar ligasining 2 bor yarim final ishtirokchisi, 3 karradan O'zbekiston chempioni va kubogi sohibi, O'zbekistonning 2012 yildagi eng yaxshi murabbiyi), Vadim Abramov (Osiyo kubogi yarim finalchisi, O'zbekiton kubogi va Superkubogi sohibi, O'zbekistonning 2011 yildagi eng yaxshi murabbiyi) singari murabbiylarning hozirda o'z vazifalarida emasligi juda ham achinarli.   
O'tgan mavsumda birorta klubimiz OChL guruh bosqichidan chiqa olmagani ham jiddiy tahlil qilinmadi. Vaxolanki, buning sababi oddiy. Boshqa raqiblardan bir kalla ustun bo'lgan “Paxtakor” va “Lokomotiv” milliy chempionatda jiddiy qarshilikka duch kelishmaydi. Mahorati evaziga 20 daqiqalik bosim bilan o'yinni o'z foydalariga hal qiladilar. Xalqaro maydonda esa futbol 90 daqiqa o'ynaladi. Klub safiga mahoratli legionerlarni qo'shib, ular yordamida ham OChL da munosib qatnashsa bo'ladi. Buning uchun Rivaldo yoki Maskerano bo'lishi shart emas. OChL uchrashuvlarida nomlari mashhur bo'lmagan, lekin iste'dodli, o'z harakatlari bilan jamoasiga katta naf keltirayotgan ko'plab legionerlarni ko'rdik. Bizda esa 50 million so'mlab oylik to'lanadigan, lekin zahirada o'tiradigan va o'rinbosarlar safida o'ynaydigan legionerlar bor! Buni kimdir tahlil qiladimi?
Osiyo futbol konfederatsiyasi xalqaro arenada qit'a jamoalari munosib ishtirok etishi uchun “60 daqiqa faol futbol” shiorini joriy etdi. Ya'ni futbol hech bo'lmaganda 60 daqiqa yuqori shijoat bilan o'ynalishi lozim. Biz ham shu harakatni o'zimizda amalga oshirsak bo'lardi. Ya'ni chempionatdagi har bir o'yin ilmiy asosda tahlil qilinib, undagi faollik ko'rsatkichlar bo'yicha aniqlanardi. Agar qaysi jamoaning faolligi 60 daqiqaga etmasa, o'sha jamoa avval ogohlantiriladi, yana takrorlansa jazolanadi (ochkosi olib tashlanadi). Tasavvur qilayapsizmi shunda o'yinlar qanday kechishini?
Nega ko'pchilik Angliya chempionatini miriqib tomosha qiladi? Sababi u erda hech bir autsayder jamoa karvonboshi maydonida iloji boricha ko'p to'p o'tkazmaslik maqsadida tushmaydi. Musobaqa jadvalidagi o'rni qanday va raqibi kim bo'lishidan qat'iy nazar, har bir uchrashuvga g'alaba ishtiyoqida tushadi va haqiqy jang ko'rsatadi. Bizda esa kuchli 10 likka kirish, oliy ligadan tushib ketmaslik kabi vazifalar qo'yilgandan keyin qanday shijoatni ko'rish mumkin?
Bu gaplar va fikrlar bir necha yildan beri gapirilmoqda. Lekin oldinga siljish yo'q. Agar bu muammolar echilishi shart emas deb hisoblansa, unda ochig'ini aytish kerak. Shunda ishqibozlar jon kuydirib Jahon chempionati va Olimpiadani kutib o'tirishmaydi. Har xolda mashhur filmda aytilganidek, asab tolalari qayta tiklanmaydi... Abror IMOMXO'JAEV
“News ARENA” gazetasining
№ 5 (77) sonidan olindi
             

— deya xabar beradi uff.uz nashri.