Hamyurtimiz, taniqli futbol mutaxassisi San'at Sharipov sentyabr oyidan buyon Shveytsariyada. U FIFA va UEFA bilan hamkor Tsyurix universitetida xalqaro sport huquqi bo'yicha magistraturada ta'lim olmoqda.
Oradan uch oy vaqt o'tdi. Bo'lib ham, bu davr mobaynida FIFA va UEFA kabi nufuzli tashkilotlarda kutilmagan olamshumul voqeliklar ro'y berdi. Dastlab 8 oktyabr kuni FIFAning ahloq-odob qo'mitasi jahon futbolining eng yuqori organi prezidenti va bosh kotibi Yozef Blatter va Jerom Valkeni hamda FIFAning 8 nafar vitse-prezidentlaridan biri ham sanaladigan UEFA prezidenti Mishel Platinini futbol bilan bog'liq har qanday o'z majburiyatlarini ijro etishdan 90 kunga chetlatdi. Hammasidan esa xorijiy OAVda 14 noyabr kuni Blatter bilan Platini futboldagi faoliyatlaridan endilikda kamida yana 5-6 yilga diskvalifikatsiya qilinishlari mumkinligi haqida yangragan xabar oshib tushdi...
Ushbu yirik mojarolar, uning atrofidagi voqealar va shaxsiy ishlari haqida biz San'at Sharipov bilan kuni-kecha suhbat qurdik.
- San'at aka, avvalambor, shaxsiy hayotdagi yutuqlaringiz bilan o'rtoqlashsangiz.
- Tsyurixda bilim olish jarayonida men o'zim uchun ko'p yangiliklarni kashf etyapman. Bizga ta'lim berayotgan mutaxassislarning barchasi FIFA va UEFAning vakillari hamda mazkur tashkilotlar bilan hamkorlikda ish olib boradigan idoralar a'zolaridir. Ushbu hamkor xalqaro tashkilotlarning barisi Shveytsariyada joylashgan. Shuningdek, AQShdan ham sport olamining etuk lektorlari kelishgan. Ular bizni jahon va Evropa futbolini boshqarayotgan ushbu muassasalarning faoliyatlariga poydevor vazifasini bajarayotgan eng birlamchi huquqiy hujjatlar, qonunchilikka doir masalalar, ularning ish yuritish tizimi, tashkiliy tuzilmasi, strategik rejalari, zamonaviy menejment, marketing va tijorat loyihalari, teletranslyatsiyalarning eksklyuziv yoki umumiy huquqlari qanday ko'rinishda bo'lishi, ularni unumli tarzda sotish va millionlar o'yinidagi boshqa ko'plab innovatsiyalar bilan yaqindan tanishtirishmoqda, o'z tajribalari bilan o'rtoqlashishmoqda.
- Ta'lim olish tizimi qanday ko'rinishga ega?
- O'qishlar haftada olti kun olib borilyapti. Shu erda bir qiyosiy o'xshatishga ijozat bersangiz. Musobaqalar taqvimida “FIFA kuni” degan tushuncha borligini hamma yaxshi biladi. Bu “FIFA kunlari” yil davomida sanoqli bo'ladi. Mening hayotimda esa FIFA kunlari hozir har haftada naqd olti kunni tashkil etmoqda.
Har ikki haftada - imtihonlar. AQSh, Shveytsariya, Frantsiya, Germaniyaning sport sohasidagi modellarini o'rganyapmiz. Bundan tashqari, men bu erda faqat sport qonunchiligiga e'tibor qaratiladi, deb o'ylagandim. Ammo hozirda biz biznes, soliqlar, monopoliyaga qarshi kurashga oid qonunlar, raqobatchilik, sug'urta kabi yo'nalishlarda ham tahsil olyapmiz. Hatto bosh qarorgohi Jenevada joylashgan yirik uyushma - Jahon savdo tashkilotiga (unga 161 davlat a'zo) ham bordik va u erda uning faoliyatiga doir lektsiyalarni tingladik. Lozannadagi Sport arbitraj sudi (CAS) a'zolari bilan birgalikda ayni mahaldagi halqaro va milliy darajadagi dolzarb muammolar aslida qay yo'sinda hal etilishi kerakligini ko'rib chiqyapmiz, eng maqbul echimlarni topish yo'llarini o'zlashtiryapmiz.
FIFAning hozirda inqirozga yuz tutgani bizga ayniqsa qo'l keldi, desa ham bo'ladi. Qaysi ma'noda? Shu ma'nodaki, biz muammolarni aynan shu inqiroz fonida o'rganishga harakat qilyapmiz. Bu nafaqat menga, balki barcha-barchaga judayam qiziqarli bo'lmoqda. Bir so'z bilan aytganda, yangiliklar bilan qaynab-toshgan jarayon markazida bo'lib turibmiz. Bilasizmi, bu erda sport va futbolning turli-tuman yo'nalishlari hamda bu sohalar bilan aloqador kompaniyalarning faoliyatlarida qo'llaniladigan yuridik ilmlarni qanchalik ko'p o'zlashtirayotgan bo'lsam, bizda barcha jabhalarda muammo va nuqsonlar, noto'g'ri tushuncha va xato talqin qilishlar qalashib yotganligiga kun sayin amin bo'lyapman va taajjubga tushyapman.
Kelajakda bu bilimlarim O'zbekiston futbolini taraqqiy ettirishda, futbolimizni jahon miqyosiga olib chiqishda albatta asqotadi, degan umiddaman. O'zbek futboli Osiyoda etakchilar qatorida, biroq biz yaqin kelajakda jahon elitasiga yorib kirib borishimiz zarur, deb o'ylayman.
- O'zbekistonlik muxlislarning niyatlari ham shu. Qani edi tezroq jahon chempionatiga chiqsak...
- Bizning futbolimizni ham yangi darajaga olib chiqish uchun nafaqat horijiy murabbiylar, balki menejmentda, ya'ni boshqarishda ham chet ellik mutaxassislar bilan hamkorlik qilib borish lozim. FIFAdek tashkilot bir necha yuridik kompaniyalar bilan ish olib boradi. Biror qaror qabul qilishdan oldin aynan o'shalar bilan maslahatlashadi. O'zbekiston futbol federatsiyasida ham mana shunday tizim yo'lga qo'yilsa, ish yanada engil kechardi. Bu harajat keltirsada, biz Shveytsariyadagi yuridik tashkilotlar bilan hamkorlik qilib borsak, albatta yangi darajaga chiqamiz. Chunki FIFAning o'zining yurisdiktsiyasi ham aynan Shveytsariya qonunchiligidan, bu erdagi andozalardan olingan.
Milliy assotsiatsiyalar (federatsiyalar) qonunlari haqida ko'p narsalarni o'rgandim. FIFA ahloq-odob qo'mitasi vakillari ham faoliyatlaridagi juda ko'p holatlar bilan o'rtoqlashyaptilar. Umuman, boshqa futbol dunyosini ko'ryapman bu erda. Yanvarning oxirlarida amaliyot o'tash uchun FIFA qarorgohiga tashrif buyurib, u erdagi har bir bo'limning ishini yaqindan kuzatishga va o'rganishga muvaffaq bo'lamiz.
- Siz ta'lim davomida ko'rishayotgan mutaxassislar o'zbek futbolida haqida nimalarni bilisharkan?
- Rostini aytishim kerak, eng yuqori rahbarlar darajasida emas-u, ammo sal pastroq - ularning qo'l ostidagi, biroq katta-katta mashhur mutaxassislar bilan bo'lgan suhbatlardan so'ng men shunga iqror bo'ldimki, O'zbekiston futboli haqida ular aytarli ma'lumotga ega emas ekanlar. Biz ularning fikrini birdan o'zgartirishimiz kerak: futbolimiz to'g'risida ularda albatta ijobiy tasavvur uyg'otishimiz lozim. Men ularga yurtimizda so'ngi davrda futbolni rivojlantirishga yo'naltirilgan ishlarni so'zlab berdim. O'smirlar va yoshlar terma jamoalarimizning xalqaro ishtiroklarini gapirdim. Lekin, afsuski, shuning o'zi bilan chegaralanishga majbur bo'ldim. Ularning yurtimiz futboli strukturasi, FIFAning moliyaviy yordamida yohud u bilan hamkorlikda qanday global dasturlar yo'lga qo'yilganligi to'g'risidagi savollariga, afsuski, jo'yali misollar keltirib bera olmadim. Ular milliy terma jamoamiz va klublarimiz yoki muayyan etakchi futbolchilarimizning jahon yashil maydonlaridagi ko'rsatkichlari bilan emas, bizda aynan qanday izchil va zamonaviy dasturlar, jiddiy yirik loyihalar bor-yo'qligi bilan qiziqishdi.
- Ilmiy ishingiz mavzusi borasida bir to'xtamga kelib bo'lgandirsiz?
- Albatta. Men o'zim uchun azaldan o'ylab yurgan mavzuimni tanladim. Dissertatsiyam milliy futbol assotsiatsiyalarini boshqarishning zamonaviy modelini yaratishga qaratilgan. Ya'ni federatsiya faoliyatida qanday yangi qirralarni kashf etish mumkin, assotsiatsiya tasarrufidagi terma jamoalar markazida, professional futbol ligasida va h.k. Menimcha, bu judayam qiziq mavzu. Kelajakda ushbu bilimlarimni O'zbekiston futbol federatsiyasi tizimida hayotga tatbiq etish – eng oliy orzuim. Kelgusida futbolimiz rivojiga hissa qo'shish, biz boshqa o'lkalardan aslo kam emasligimizni isbotlash – mana shu niyatimni amalga oshirishga hozirdanoq kattiq bel bog'laganman.
- Bo'sh vaqtlaringizda nima bilan mashg'ul bo'lyapsiz?
- Toshkentda qoldirmay to'p tepib turardim. Buni Tsyurixda ham kanda qilmayapman. Yangi do'stlarim – Xitoy, Hindiston, Turkiya, Kanada, Buyuk Britaniya, Nigeriya, Zambiya, Polsha, Italiya kabi mamlakatlar vakillaridan iborat ajoyib jamoamiz bor. Yana, menga eskitdan yoqadigan qishki sport turlaridan biri - konkida uchib turishga bu erda ham vaqt ajratyapman. FIFA qarorgohi oldidagi arena yaxmalagiga haftada bir marta borib turaman.
- Tahsil olib bo'lganingizdan keyin sizga ishlash uchun FIFAda qolish taklifi tushib qolsa-chi?
- O'qishdan so'ng FIFAda ishlash uchun harakat qilib ko'rsa bo'ladi. Buni hatto FIFAdagilarning o'zlari ham aytishdi. Lekin mening orzuim - bir kun kelib, o'zimizning futbol federatsiyamizni boshqarish va bu erda o'rganganlarimni o'z Vatanimda hayotga tatbiq etish.
- Tushunarli. Bu yo'lda sizga faqat omadlar va kuch-quvvat tilab qolamiz. Endi mavzuni biroz o'zgartirsak. Dunyo futbolida ayni damda bosh mavzu – bu FIFA masalasi. Yozef Blatter inqirozga yuz tutdi, deyilmoqda barcha ommaviy axborot vositalarida. Haqiqatdan shundaymi?
- Men bunday deyishga shoshilmagan bo'lardim. Men FIFA vakillari bilan har kuni birgaman. Masalan, bizga FIFAning yuridik masalalar bo'yicha direktori Marko Villiger, Platinining advokati – shveytsariyalik Mishel Bernaskoni, italiyalik mashhur yurist Paolo Lombardi, CAS a'zosi – germaniyalik Ulrix Xaas kabi o'z sohasining etuk professorlari lektsiyalar o'qishyapti. Boshqa mutaxassislar bilan suhbatlar va uchrashuvlarda bo'lyapman. Va bu jarayonlarda amin bo'ldimki, Blatter, garchi chetlatilgan va uning nomiga sezilarli dog' tushgan bo'lsada, u futbol olamida juda ham katta hurmat-obro' va kuchga ega. U hammasini parda ortida turib ham bemalol nazorat qilishi mumkin. Hamon qudratli. O'ylashimcha, FIFAning keyingi prezidenti kim bo'lishi ham, qaysidir ma'noda, unga bog'liq bo'ladi.
- 2016 yilning 26 fevraliga belgilangan saylovlar uchun 12 noyabr kuni besh nafar nomzoddan iborat ro'yxat tasdiqlandi. FIFAning saylov komissiyasi tasdiqlagan nomzodlar orasida kimning imkoniyati yuqori?
- FIFAning yangi prezidentligiga hozirda Iordaniya shahzodasi, martabali postni egallash uchun shu yilning 25 may kuni o'tkazilgan saylovlarda Blatterga yutqazgan Ali bin Al-Husayn, OFK prezidenti va FIFA vitse-prezidenti shayx Salmon bin Ibrohim Al-Xalifa, Blatterning xalqaro ishlar bo'yicha sobiq maslahatchisi Jerom Shampan, UEFA bosh kotibi Janni Infantino va Janubiy Afrika Respublikasidan bo'lgan tadbirkor, FIFAning Falastinda futbolni rivojlantirish qo'mitasi rahbari Tokio Seksvale da'vogarlik qilishyapti aslida. Ammo bu holat bugungi kunga shunaqa, xolos. 6 yanvar kuni barchasi o'zgarishi va da'vogarlar soni oltitaga etishi mumkin. Oltinchi nomzod – Mishel Platini ayni damda, futbol tili bilan ifodalaganda, “zaxira o'rindig'ida o'tiribdi”, deyish mumkin. 5 yanvarda uning uch oylik diskvalifikatsiyasi tugashi kutilmoqda va Platini FIFA prezidentligiga kurashga qo'shilishni istayotganini yashirmayapti. To'g'ri, avval e'lon qilinganidek, FIFAning ahloq-odob qo'mitasi bu diskvalifikatsiyani yana 45 kunga, 20 fevralgacha uzaytirishi mumkin.
Hozircha esa fevraldagi saylovlargacha FIFAga Afrika futbol konfederatsiyasi rahbari kamerunlik Issa Xayatu vaqtinchalik prezidentlik qilmoqda. FIFA ustaviga asosan, favqulodda vaziyatlar vaqtida prezidentlik barcha amaldagi vitse-prezidentlar orasida hammadan ko'p yildan buyon vitse-prezident bo'lib turgan rahbarga avtomatik t arzda o'tadi.
- Da'vogarlar imkoniyatlari haqidagi savolga qaytsak.
- Agar Platini poygaga qo'shilsa, uning imkoniyatlari yomon emas. Ammo shunda ham ko'pi bilan 50ga 50. Agar Ko'xna qit'a futboli rahbari yanvarda nomzodlar qatoriga kiritilsa, unga hurmat yuzasidan, UEFA bosh kotibi Infantino, va'dasiga muvofiq, saylovlardan o'z xohishiga ko'ra bosh tortadi. Bordi-yu, FIFA ahloq-odob qo'mitasi Platinining diskvalifikatsiyasini 20 fevralgacha cho'zib yuborsa, unda u hech narsaga ulgurmaydi. Barchasidan chetda qoladi va, avvalgidek, UEFAda ishini davom ettiradi. Axir u UEFA prezidentligiga 2019 yilgacha saylangan.
Ammo OAVda yaqinda yangi xabar chaqmoqdek tarqadi: unga ko'ra, dunyo futbolining eng katta ikki amaldorining 90 kunlik yoki yana 45 kunlik diskvalifikatsiyalari bu hali holva bo'lib qolishi mumkin. FIFAning ahloq-odob qo'mitasi 25 dekabrgacha tashkil etadigan o'z yig'ilishida Blatter bilan Platinining moliyaviy ko'rinishdagi ayblarini isbotlay olsa, u holda, ularning ikkalasi futboldan kamida yana 5-6 yilga chetlatilishlari mumkin. Agar voqealar rivoji aynan shunday tus oladigan bo'lsa, bu holatda, Platini, FIFA prezidentligiga saylovlarda qatnashishdan tashqari, birvarakayiga UEFA prezidentligidan ham quruq qoladi. Kun ora Blatter va Platiniga oid yangi-yangi xabarlar paydo bo'lyapti. Ertaga nima bo'lishini taxmin qilish judayam murakkab.
...Osiyo futbolida so'ngi vaqtda olib borgan ishlari inobatga olinib, saylovda shayx Salmon bin Ibrohim Al-Xalifa favorit deb aytilmoqda. Yana bir qit'adoshimiz – iordaniyalik shahzoda Ali bin Al-Husayn esa FIFAdek global tashkilotni boshqarish uchun hali yoshlik qiladi, degan gapni eshityapman FIFAdagilardan.
Xullas, hammasini vaqt ko'rsatadi. Shaxsan men uchun saylovlarni bevosita voqealar joyida turib kuzatishim, barchasiga o'z ko'zim bilan shohid bo'lishim qiziqarli tuyulmoqda.
- Blatterning taqdiri-chi? Endi FIFAdagi uning missiyasi o'z poyoniga etdi, desak ham bo'laverarkanda?
- Ha. Menimcha, Yozef Blatter endi bu tashkilotda rasmiy lavozimlarga ega bo'lmaydi. Ammo, yuqorida ta'kidlab o'tdim, ba'zi jihatlarga o'z ta'sirini o'tkazishga baribir etarlicha kuchga ega.
- San'at aka, oxirgi savol: milliy terma jamoamiz o'yinlarini ham kuzatishga muvaffaq bo'lyapsizmi?
- Ha, internet orqali imkon qadar kuzatib boryapman. Kim bosh murabbiy bo'lganligidan qat'i nazar, biz doimo JCh saralash turnirining bu bosqichidan muvaffaqiyatli o'tib kelganmiz. Men har gal aytaman: qo'lga kiritiladigan natijani biz yakuniy bosqichda ko'ramiz, deb. Termamizning haqiqiy kuchini biz JCh yo'llanmalari taqdiri hal bo'ladigan raundda bilib olamiz.
Termamiz borasida hozirdan biror aniq fikr bildirishim qiyin. Bu gaplarimni men ostonani emas, uzoqni ko'zlab aytyapman. To'g'ri, hozir terma jamoamiz o'yini jonlangan. Samvel Babayanning ko'proq yaxshi tashkilotchi ekanligiga diqqatingizni tortmoqchiman. U safarlar uchun qulay charter reyslar, Toshkentdagi yig'inlar vaqtida yaxshiroq sharoitga ega mehmonxonaga ko'chib o'tish, vitaminizatsiya va shu kabi masalalar ijobiy hal qilib berilishini O'FFdan talab qildi. Tarkibda etakchi rollarni o'sha-o'sha eski o'yinchilar bajarishmoqda. Ammo, qarang, futbolchilarga e'tibor kuchayganidan ular endilikda qanday ishtiyoq bilan to'p surishyapti. Biroq bu bosqichda men O'zbekiston terma jamoasi o'yiniga hali baho beradigan raqiblarni ko'rmadim. Raqiblar kuchsiz. Ko'pchilik Shimoliy Koreya-chi, deyishi mumkin. Lekin KXDR Osiyo etakchilari safiga kirmaydi. Anvarbek RAIMBEKOV
— deya xabar beradi uff.uz nashri.