Tavsiya qilamiz:
O'zbek futbolining dardiga qanday malham bor?
Ehh, o'zbek futboli!
Fanda kashfiyotlar qanday qilinadi?
Tovuq oldin paydo bo'lganmi yoki tuxum? Mana sizga kerak bo'lsa, ilm-fan! Topib ko'ringchi?
– Shuni ham bilmaysanmi, ovsar? Tovuqni ham, tuxumni ham oshpazlik san'ati durdonasi darajasida tayyorlab, paqqos tushirish kerak! «Aqlli gap!». Naqadar dunyoni nozik anglab etish!
Unda, otlar nega ovqat pishirishni bilishmaydi? Ovqat pishirish otlarga nimaga ham kerak? Agar otlar ovqat pishirishni bilishganida, butun boshli dalaga o't ketgan bo'lardi.
Xuddi har doimgidek, xuddi futbol maydonidagidek, og'ir mashg'ulotdan oldin chigalyozdi mashqlarini bajarib oldik. Bu yog'iga tayyormisiz? Boshladikmi?
O'tmishdagi ajdodlarimiz kabi, gapni uzo-o-oqdan boshlayman. Ya'ni, Isaak Nyutondan. Insoniyat paydo bo'lgandan buyon olma daraxti mavjud. Nyutongacha necha yuz ming odam olma daraxtining tagida dam olib turganda, boshiga olma tushdi ekan? Ammo, hech kim o'ziga «nima uchun?» degan savolni bermadi. Nyutonning boshiga olma tushganda, «Nima uchun bu olma mening boshimga tushdi?», degan savolni o'rtaga tashladi. Va javobiga «Butun olam tortishish qonunin»ni oldi. O'sha paytda u oddiygina talaba edi.
Yoz oylarining issiq kunlaridan birida Arximedning cho'milgisi kelib qoldi. Suv to'la vannaga tushganida, vannadan suv sho-o-ovvv etib, oqib ketdi. «Evrika!», esi og'gan Arximed, yangilik yaratdi. Yana bitta qonun kashf etildi.
Odamlar Jordano Brunoni tiriklayin o'tda yoqishgandi. O'sha paytda butun Evropada geotsentrik ta'limot hukm surardi. Bu degani, butun olamning markazi Er va barcha narsalar uning atrofida aylanadi. Brunojon esa, geleotsentrik ta'limotni o'rtaga tashladi. Bu degani, butun olamning markazi quyosh, qolgan barcha narsalar uning atrofida aylanadi. Bu esa o'sha paytda uning butun insoniyatga qarshi chiqishi bilan barobar edi. Jordano Bruno odamlar ko'ra olmagan narsani ko'rib qolgan edi. U bu narsani isbotlab berolmasdi, chunki o'sha davrda hali teleskop ixtiro qilinmagandi. Uni o'tda kuydirishdi. Hozir uchinchi sinf bolasi ham quyosh atrofida to'qqizta sayyora aylanishini aytib bera oladi. U esa butun abadiyatga o'z imzosini qo'yib ketdi.
Bir paytlar odamlar insonni kosmosga parvozini ham, to'la ishonch bilan SAFSATA degan edilar. Buning uchun Tsialkovskiyni telbaga chiqarishgan edi.
Astronomiya sohasidagi o'ttiz foiz kashfiyotlarni, astronomiyaga umuman aloqasi bo'lmagan odamlar kashf qilishgan.
Nima uchun shunday sodir bo'ladi? Shuning uchun-ki, biror narsaga nisbatan sizdagi mazaxistik ishtiyoqmandlik natijasida, sizning kuzatuvchanlik qobiliyatingiz, sinchkovlik qobiliyatingiz oshib ketadi. Natijada, o'sha olimlar, professorlar, fan doktorlari ko'ra olmagan narsalarni siz ko'rib qolasiz! Payqab kolasiz! Va… Kashfiyotlar mana shunday qilinadi. Nimanidir kashf qilishingiz uchun professor bo'lishingiz shart emas.
Arximed bitta, fiziklar esa son – sanoqsiz. Aqldan ozgan Arximed yangilik yaratdi: «Evrika!» -ming – minglab fiziklar esa boshqalarni o'qitib, dessertatsiyalar yoqlashadi. Boshqa narsalar ham xuddi shunday.
Mana, masalan, men «vov» deyishni uddalayman, siz ham buni takrorlay olasiz. Demak, bu qobiliyat har birimizda bor. Agar siz bu «vov»ni hech qachon eshitmagan bo'lsangiz-chi? Demak, «bo'lishi mumkin emas»mi? Yoki, yana ham qiziqrog'i, mana, sizni ko'zingiz ochiq, quyoshni, nurni, dunyoni jami-ki go'zalligini ko'ra olasiz. Oldingizga bir ko'zi ojiz odam keldi. U tug'ma ojiz. Siz unga yorug'likni, nurni qanday qilib tushuntirib berasiz olasiz?
Bir paytlar karate sport turining ustalaridan biri Bryus Li, o'zidagi iqtidorni falsafiy nuqtai nazardan tushuntirib berishga harakat qilgan edi. Tushuntirib bera oldimi, yo'qmi, bundan xabarim yo'q. Lekin u tushuntirmoqchi bo'lgan narsalarni, bugunki kunda men tushunib turibman. Ba'zi bir o'ta aqillilar uchun, barcha narsa qoidaga binoan bo'lishi, hammanikidek va hamma narsa tokchaga terilgandek aniq bo'lishi, yana unga qo'llash ko'rsatmasi, nasihatnomasi ham qo'shib berilishi kerak. Miya yo'qda, axir… Umuman olganda inson ruhiy olamini mantiqqa asoslanib tushuntirib bo'lmaydi. Chunki real hayotimizni o'z qonun qoidalari bor, insonni ruhiy olamini ham o'z qonuniyatlari bor. Ular bir-biriga to'g'ri kelmaydi. Agar inson ruhiy olami qonuniyatlaridan nimanidir mantiqqa asoslanib tushuntirmoqchi bo'lsangiz, bu odamning sog'ligi joyida emas, degan tushuncha paydo bo'lishi mumkin. «Bu devona bo'pti»,-deydi. Kim ham, hamma «aql»lilar ichida «axmoq» bo'lishni hohlaydi?
Hozirgi zamon psixologlari juda «aql»li! Bo'sh aravani shaldiratib-taraqlatib orqa-oldinga haydagani haydagan. Men psixolog emasman. Psixologlikka davogarlik ham qilmayman. Ammo inson ruhiyatiga oid ayrim qonuniyatlarni payqab qoldim-ki, bu qonuniyatlar psixologiya sohasidagi fan doktoriga ham ma'lum emas. Ayniqsa, futbol sohasidagilari. Uni hayotga, futbolga tadbiq etish mumkin. Bu esa futbolchilarimizga, futbolimizga koni foyda! Men fizikman. Hayotimda fizikani tanlaganim uchun, juda ko'p marta afsuslanganman. «Nima uchun shu fizikani tanladim? Agar boshqa sohani tanlaganimda hayotim yaxshiroq bo'larmidi?… Aytaylik, futbolni…». Hozir tushunib etdim, nima uchun fizikani tanlaganimni. Men u erda, bor – yo'g'i qonuniyatni o'rgangan ekanman! Qonuniyat! Butun olam tartib ustiga qurilgan. Barcha narsa qonunga binoan sodir bo'ladi. Hech narsadan biror narsa paydo bo'lganligini ko'rganmisiz, yoki eshitganmisiz? Futbolda ham xuddi shunday.
Leonel Messi… Hozirgi zamon futbolida Leonel Messi, bu – etalon. Etalon degani nima? Hamma narsa nisbiy. Hamma narsani nimagadir nisbatan olamiz. Fikrimga ko'shilasizmi? «Messidagi iqtidor hamma futbolchilarimizda bor» – degan fikrimga qanday qaraysiz? Qanday qarashingizni menga farqi yo'q, muhimi, haqiqat shundan iboratki, bu fikrga qanday munosabatta bo'lishingizda. Siz inkor etasizmi, inkor etmaysizmi, bu bilan mohiyat o'zgarib qolmaydi. Albatta, albatta hech kim hech kimni hech qachon takrorlay olmaydi. Har kim o'ziga xos. Messini hech kim takrorlay olmaydi. Sizni ham Messi takrorlay olmaydi. Men samaradorlik haqida gapirayapman. Futbol maydonidagi samaradorligingiz Messinikidan ham yaxshiroq bo'lishi mumkin.
Hozirgi zamon o'zbek futbolida juda tanqis bo'lib ketgan, hujumchining gol urish qobiliyatini qanday qilib tiklash mumkin? Bu juda xam dolzarb mavzu. Hujumchining gol urish qobiliyati uning ichki tizimida mavjud. U qachon ishga tushadi? Siz mendan shuni eshitishni hohlaysizmi? Va chiroyli quloqlaringizni ding qilib, tayyor narsalarni yutasizmi? Bu haqida balki oliy ma'lumotli nevropatolog yoki nevroxirurg Eshmatov bilishi mumkindir? Yoki nevropatolog Eshmatovning bolg'achasi bilan hujumchilarimizning chala ishlaydigan miyasining u yarim shariga, navbati bilan bu yarim shariga tushirib, tushirib, tushirib turish kerakdir, zora «paq» etib hujumchilarimizning gol urish qobiliyati ishga tushib ketsa!
Yaqinda «Voxa.uz» saytiga intervyu berganimda Messidagi iqtidorni «ilmiy»roq qilib tushuntirgan edim. O'zingizga ma'lum-ki, ilmiy narsalar o'ta zerikarli, yana u kishilar e'tiborini tortmaydi. Balki tushunmasligi ham mumkin. Menimcha, hech kim tushunmadi. Yaqin kunlarning birida Toshkentga borganimda, bir sinfdoshim uyiga taklif qilib qoldi. Biz yarim tunda «Barselona» bilan yana qandaydir jamoa o'yinini ko'rdik. Sinfdoshim Messining o'yinidan hayratlanganini yashira olmay: – Berdiev, Messi munday-munday qiladida barchani aldab o'tib ketadi? U buni qanday qiladi, haligacha tushuna olmayman? Men unga o'z bilganimcha tushuncha bera boshladim… Qanday qilib bu fikr kallamga kelib qoldi, haligacha tushuna olmayman. Unga ko'cha tilida, ya'ni jargonchasiga tushuntirdim:- Erkaklarda ikkita bosh. Pastki va yuqori. Pastki mehnat qilganda, ishlamaydi. Kalla ishlaganida pastgi o'chadi, dedim. Sizda ham ikkita bosh bor. Ong va botiniy ong. Ikkalasi ham olgan ma'lumotlarga asoslanib inson tanasini boshqaradi. Ong ma'lumotlarni real hayotdan oladi. Botiniy ong esa… Bu sir. Ana o'shanda bilasiz, «noyob» futbolchilarning «noyob» harakatlari – yu, kerakli paytda kerakli joyda paydo bo'lib qolish sir – asrorlarini. Ey, Xudoyim! U tushundi. Men shunday uzu-u-un, cheksiz ezma- a-a tushuntirishlarsiz unga tushuntira oldim. Qoyil-e!
Botiniy ong olgan «ma'lumot»lar asosida tanangizni boshqarishi uchun ongni, ya'ni aqlni «javrash»dan to'xtatib turish kerak. Aql degani nima? Bu o'sha, beshta sezgingizdan keladigan ma'lumotlarni olasiz va bu ma'lumotlarni miyangizda qayta ishlab xulosa yasasangiz, mana shu aql degani. Terri Anri: «Men o'ylamayman, shunchaki harakatlanaman», deganida shunga yaqinrok kelgan edi.
Qanday qilib sermahsul hujumchi bo'lish mumkin?
«Siz kelajakdagi ma'lumotlardan foydalanib harakat qila boshlaysiz va gol urishingiz uchun juda qulay vaziyatga chiqib qolasiz yoki kerakli paytda kerakli joyda paydo bo'lib qolasiz. Oddiy futbolchilar buni «omad» deyishadi. Aslida esa omadning o'zi yo'q narsa! O'zingizni tahlil qilish, sezgilarni tahlil qilish bazasida aqliy xulosa chiqarish bor».
Mana shuning o'zi siz uchun xamyon. Bu erda million dollarlik ma'lumot bor. Davomini «O'zbek futboli» turkumidagi chiqishlarimizda o'qiysiz.
Yoki, bu haqda to'liq «Orzu» kitobimizdan o'qib bilib olishingiz mumkin.
Mahmayusuf Berdiev
— deya xabar beradi uff.uz nashri.
Fanda kashfiyotlar qanday qilinadi?
Tovuq oldin paydo bo'lganmi yoki tuxum? Mana sizga kerak bo'lsa, ilm-fan! Topib ko'ringchi?
– Shuni ham bilmaysanmi, ovsar? Tovuqni ham, tuxumni ham oshpazlik san'ati durdonasi darajasida tayyorlab, paqqos tushirish kerak! «Aqlli gap!». Naqadar dunyoni nozik anglab etish!
Unda, otlar nega ovqat pishirishni bilishmaydi? Ovqat pishirish otlarga nimaga ham kerak? Agar otlar ovqat pishirishni bilishganida, butun boshli dalaga o't ketgan bo'lardi.
Xuddi har doimgidek, xuddi futbol maydonidagidek, og'ir mashg'ulotdan oldin chigalyozdi mashqlarini bajarib oldik. Bu yog'iga tayyormisiz? Boshladikmi?
O'tmishdagi ajdodlarimiz kabi, gapni uzo-o-oqdan boshlayman. Ya'ni, Isaak Nyutondan. Insoniyat paydo bo'lgandan buyon olma daraxti mavjud. Nyutongacha necha yuz ming odam olma daraxtining tagida dam olib turganda, boshiga olma tushdi ekan? Ammo, hech kim o'ziga «nima uchun?» degan savolni bermadi. Nyutonning boshiga olma tushganda, «Nima uchun bu olma mening boshimga tushdi?», degan savolni o'rtaga tashladi. Va javobiga «Butun olam tortishish qonunin»ni oldi. O'sha paytda u oddiygina talaba edi.
Yoz oylarining issiq kunlaridan birida Arximedning cho'milgisi kelib qoldi. Suv to'la vannaga tushganida, vannadan suv sho-o-ovvv etib, oqib ketdi. «Evrika!», esi og'gan Arximed, yangilik yaratdi. Yana bitta qonun kashf etildi.
Odamlar Jordano Brunoni tiriklayin o'tda yoqishgandi. O'sha paytda butun Evropada geotsentrik ta'limot hukm surardi. Bu degani, butun olamning markazi Er va barcha narsalar uning atrofida aylanadi. Brunojon esa, geleotsentrik ta'limotni o'rtaga tashladi. Bu degani, butun olamning markazi quyosh, qolgan barcha narsalar uning atrofida aylanadi. Bu esa o'sha paytda uning butun insoniyatga qarshi chiqishi bilan barobar edi. Jordano Bruno odamlar ko'ra olmagan narsani ko'rib qolgan edi. U bu narsani isbotlab berolmasdi, chunki o'sha davrda hali teleskop ixtiro qilinmagandi. Uni o'tda kuydirishdi. Hozir uchinchi sinf bolasi ham quyosh atrofida to'qqizta sayyora aylanishini aytib bera oladi. U esa butun abadiyatga o'z imzosini qo'yib ketdi.
Bir paytlar odamlar insonni kosmosga parvozini ham, to'la ishonch bilan SAFSATA degan edilar. Buning uchun Tsialkovskiyni telbaga chiqarishgan edi.
Astronomiya sohasidagi o'ttiz foiz kashfiyotlarni, astronomiyaga umuman aloqasi bo'lmagan odamlar kashf qilishgan.
Nima uchun shunday sodir bo'ladi? Shuning uchun-ki, biror narsaga nisbatan sizdagi mazaxistik ishtiyoqmandlik natijasida, sizning kuzatuvchanlik qobiliyatingiz, sinchkovlik qobiliyatingiz oshib ketadi. Natijada, o'sha olimlar, professorlar, fan doktorlari ko'ra olmagan narsalarni siz ko'rib qolasiz! Payqab kolasiz! Va… Kashfiyotlar mana shunday qilinadi. Nimanidir kashf qilishingiz uchun professor bo'lishingiz shart emas.
Arximed bitta, fiziklar esa son – sanoqsiz. Aqldan ozgan Arximed yangilik yaratdi: «Evrika!» -ming – minglab fiziklar esa boshqalarni o'qitib, dessertatsiyalar yoqlashadi. Boshqa narsalar ham xuddi shunday.
Mana, masalan, men «vov» deyishni uddalayman, siz ham buni takrorlay olasiz. Demak, bu qobiliyat har birimizda bor. Agar siz bu «vov»ni hech qachon eshitmagan bo'lsangiz-chi? Demak, «bo'lishi mumkin emas»mi? Yoki, yana ham qiziqrog'i, mana, sizni ko'zingiz ochiq, quyoshni, nurni, dunyoni jami-ki go'zalligini ko'ra olasiz. Oldingizga bir ko'zi ojiz odam keldi. U tug'ma ojiz. Siz unga yorug'likni, nurni qanday qilib tushuntirib berasiz olasiz?
Bir paytlar karate sport turining ustalaridan biri Bryus Li, o'zidagi iqtidorni falsafiy nuqtai nazardan tushuntirib berishga harakat qilgan edi. Tushuntirib bera oldimi, yo'qmi, bundan xabarim yo'q. Lekin u tushuntirmoqchi bo'lgan narsalarni, bugunki kunda men tushunib turibman. Ba'zi bir o'ta aqillilar uchun, barcha narsa qoidaga binoan bo'lishi, hammanikidek va hamma narsa tokchaga terilgandek aniq bo'lishi, yana unga qo'llash ko'rsatmasi, nasihatnomasi ham qo'shib berilishi kerak. Miya yo'qda, axir… Umuman olganda inson ruhiy olamini mantiqqa asoslanib tushuntirib bo'lmaydi. Chunki real hayotimizni o'z qonun qoidalari bor, insonni ruhiy olamini ham o'z qonuniyatlari bor. Ular bir-biriga to'g'ri kelmaydi. Agar inson ruhiy olami qonuniyatlaridan nimanidir mantiqqa asoslanib tushuntirmoqchi bo'lsangiz, bu odamning sog'ligi joyida emas, degan tushuncha paydo bo'lishi mumkin. «Bu devona bo'pti»,-deydi. Kim ham, hamma «aql»lilar ichida «axmoq» bo'lishni hohlaydi?
Hozirgi zamon psixologlari juda «aql»li! Bo'sh aravani shaldiratib-taraqlatib orqa-oldinga haydagani haydagan. Men psixolog emasman. Psixologlikka davogarlik ham qilmayman. Ammo inson ruhiyatiga oid ayrim qonuniyatlarni payqab qoldim-ki, bu qonuniyatlar psixologiya sohasidagi fan doktoriga ham ma'lum emas. Ayniqsa, futbol sohasidagilari. Uni hayotga, futbolga tadbiq etish mumkin. Bu esa futbolchilarimizga, futbolimizga koni foyda! Men fizikman. Hayotimda fizikani tanlaganim uchun, juda ko'p marta afsuslanganman. «Nima uchun shu fizikani tanladim? Agar boshqa sohani tanlaganimda hayotim yaxshiroq bo'larmidi?… Aytaylik, futbolni…». Hozir tushunib etdim, nima uchun fizikani tanlaganimni. Men u erda, bor – yo'g'i qonuniyatni o'rgangan ekanman! Qonuniyat! Butun olam tartib ustiga qurilgan. Barcha narsa qonunga binoan sodir bo'ladi. Hech narsadan biror narsa paydo bo'lganligini ko'rganmisiz, yoki eshitganmisiz? Futbolda ham xuddi shunday.
Leonel Messi… Hozirgi zamon futbolida Leonel Messi, bu – etalon. Etalon degani nima? Hamma narsa nisbiy. Hamma narsani nimagadir nisbatan olamiz. Fikrimga ko'shilasizmi? «Messidagi iqtidor hamma futbolchilarimizda bor» – degan fikrimga qanday qaraysiz? Qanday qarashingizni menga farqi yo'q, muhimi, haqiqat shundan iboratki, bu fikrga qanday munosabatta bo'lishingizda. Siz inkor etasizmi, inkor etmaysizmi, bu bilan mohiyat o'zgarib qolmaydi. Albatta, albatta hech kim hech kimni hech qachon takrorlay olmaydi. Har kim o'ziga xos. Messini hech kim takrorlay olmaydi. Sizni ham Messi takrorlay olmaydi. Men samaradorlik haqida gapirayapman. Futbol maydonidagi samaradorligingiz Messinikidan ham yaxshiroq bo'lishi mumkin.
Hozirgi zamon o'zbek futbolida juda tanqis bo'lib ketgan, hujumchining gol urish qobiliyatini qanday qilib tiklash mumkin? Bu juda xam dolzarb mavzu. Hujumchining gol urish qobiliyati uning ichki tizimida mavjud. U qachon ishga tushadi? Siz mendan shuni eshitishni hohlaysizmi? Va chiroyli quloqlaringizni ding qilib, tayyor narsalarni yutasizmi? Bu haqida balki oliy ma'lumotli nevropatolog yoki nevroxirurg Eshmatov bilishi mumkindir? Yoki nevropatolog Eshmatovning bolg'achasi bilan hujumchilarimizning chala ishlaydigan miyasining u yarim shariga, navbati bilan bu yarim shariga tushirib, tushirib, tushirib turish kerakdir, zora «paq» etib hujumchilarimizning gol urish qobiliyati ishga tushib ketsa!
Yaqinda «Voxa.uz» saytiga intervyu berganimda Messidagi iqtidorni «ilmiy»roq qilib tushuntirgan edim. O'zingizga ma'lum-ki, ilmiy narsalar o'ta zerikarli, yana u kishilar e'tiborini tortmaydi. Balki tushunmasligi ham mumkin. Menimcha, hech kim tushunmadi. Yaqin kunlarning birida Toshkentga borganimda, bir sinfdoshim uyiga taklif qilib qoldi. Biz yarim tunda «Barselona» bilan yana qandaydir jamoa o'yinini ko'rdik. Sinfdoshim Messining o'yinidan hayratlanganini yashira olmay: – Berdiev, Messi munday-munday qiladida barchani aldab o'tib ketadi? U buni qanday qiladi, haligacha tushuna olmayman? Men unga o'z bilganimcha tushuncha bera boshladim… Qanday qilib bu fikr kallamga kelib qoldi, haligacha tushuna olmayman. Unga ko'cha tilida, ya'ni jargonchasiga tushuntirdim:- Erkaklarda ikkita bosh. Pastki va yuqori. Pastki mehnat qilganda, ishlamaydi. Kalla ishlaganida pastgi o'chadi, dedim. Sizda ham ikkita bosh bor. Ong va botiniy ong. Ikkalasi ham olgan ma'lumotlarga asoslanib inson tanasini boshqaradi. Ong ma'lumotlarni real hayotdan oladi. Botiniy ong esa… Bu sir. Ana o'shanda bilasiz, «noyob» futbolchilarning «noyob» harakatlari – yu, kerakli paytda kerakli joyda paydo bo'lib qolish sir – asrorlarini. Ey, Xudoyim! U tushundi. Men shunday uzu-u-un, cheksiz ezma- a-a tushuntirishlarsiz unga tushuntira oldim. Qoyil-e!
Botiniy ong olgan «ma'lumot»lar asosida tanangizni boshqarishi uchun ongni, ya'ni aqlni «javrash»dan to'xtatib turish kerak. Aql degani nima? Bu o'sha, beshta sezgingizdan keladigan ma'lumotlarni olasiz va bu ma'lumotlarni miyangizda qayta ishlab xulosa yasasangiz, mana shu aql degani. Terri Anri: «Men o'ylamayman, shunchaki harakatlanaman», deganida shunga yaqinrok kelgan edi.
Qanday qilib sermahsul hujumchi bo'lish mumkin?
«Siz kelajakdagi ma'lumotlardan foydalanib harakat qila boshlaysiz va gol urishingiz uchun juda qulay vaziyatga chiqib qolasiz yoki kerakli paytda kerakli joyda paydo bo'lib qolasiz. Oddiy futbolchilar buni «omad» deyishadi. Aslida esa omadning o'zi yo'q narsa! O'zingizni tahlil qilish, sezgilarni tahlil qilish bazasida aqliy xulosa chiqarish bor».
Mana shuning o'zi siz uchun xamyon. Bu erda million dollarlik ma'lumot bor. Davomini «O'zbek futboli» turkumidagi chiqishlarimizda o'qiysiz.
Yoki, bu haqda to'liq «Orzu» kitobimizdan o'qib bilib olishingiz mumkin.
Mahmayusuf Berdiev
— deya xabar beradi uff.uz nashri.
Bosh sahifaga
242