Yaqinda bir viloyatdagi bir futbol klubining hokimiyatga o'ttiz milliard so'mlik byudjet so'rab kirganini va rad javobini olganini eshitdim. Bilishimcha, bu klubning o'tgan yilgi byudjeti 20 milliard so'mni tashkil etar ekan. Agar o'sha klubni oliy ligamizdagi eng «boy» klublardan biri deganimizda ham, bir mavsumda 16 jamoamiz kamida 100 milliard so'm ishlatadi. Gap faqat qancha pul ishlatilayotganida emas. Eng yomoni, bir yil o'tib, klublar yana shuncha pulga ehtiyoj sezadilar. Yana bir yil o'tib, yana shuncha pul, agar oshiqroq bo'lmasa. Prezidentimiz tomonidan futbolni quvvatlashga doir chiqayotgan bir qator qarorning bir nozik jihatiga e'tiboringizni tortishni istardim. Qaror matnlarida, uning tahlilida «futbolni rivojlantirish» tushunchasi juda ko'p uchraydi. Futbolni moliyaviy ta'minlash yoki futbolga e'tibor qaratishgina emas, uni rivojlantirish ham kerakligi doim ta'kidlanib kelgani bejiz emas. Futbol jamoatchiligi, shuni tushunishimiz kerakki, qurilayotgan stadionlar, yaratilayotgan moddiy texnik baza va boshqa sharoitlar futbol rivojiga katta turtki berayotgan bo'lsa-da, asosiy maqsad – futbol sohasidagi munosabatlar tizimini, futbolning yashash printsiplarini to'g'ri yo'lga qo'yish bo'lishi kerak. Futbolning rivojlanishi degani bu futbolga sarflanayotgan xarajatlarnining emas, futboldan olinayotgan daromadlarning oshishidir. Bugungi tizim mana shu yo'nalish uchun etarlicha to'rtki bera olyaptimi? Klublarni futbol daromadlarini oshirishga unday olyaptimi? Futbol daromadlarini oshirishga harakat qilgan klublarga rag'bat beryaptimi? Hozirda futbolning moddiy ta'minotiga jalb qilingan bir nechta korxona, tashkilotlar ruyxati tuzilib, ushbu korxonalar hozirda ligamizdagi turli jamoalarga homiylik qilib kelishyapti. Eng e'tiborli jihat shundaki, bu korxonalarning aksariyati Davlat ulushi bo'lgan tashkilotlardir. Boshqa so'z bilan aytganda, klublarga sarflanayotgan pullarning asosiy qismi byudjetdan moliyalashtiriladi. Savol tug'iladi, klublar baribir byudjetdan moliyalashtirilsa, nega ba'zi jamoalarga ko'p, ba'zi jamoalarga kam? Bir jamoa boshqasidan faqat davlat pullarini ko'proq olgani uchungina boy bo'lishi adolatdanmi? Yo'q, men har bir jamoa teng byudjetga ega bo'lsin, demoqchi emasman. Ammo oliy liganing har bir klubi davlat pullarini teng miqdorda olishi tarafdoriman. Har qanday klub oliy ligaga chiqsa, o'sha imkoniyatga ega bo'lishi kerak deb hisoblayman. Sababi shundaki, mana shu berilayotgan pullar iqtisodiy statusga ega emas. Ya'ni, «Olmaliq»qa 3 milliard berayotgan OTMK mana shu puliga yarasha 3 milliardlik marketingga, reklamaga ega bo'lmaydi. OTMK «Olmaliq»qa pulni zavodga mana shunday ko'rsatma berilgani uchun beradi xolos. Ya'ni bu moliyalashtirishlarning hammasi biznesning bir qismi emas, «ijtimoiy mas'uliyat»dir. Berilayotgan pullar ijtimoiy pullardir. Futbolimizga sarflanayotgan bu pullarning asosiy qismi ijtimoiy statusga ega ekan, demak, har bir klub bundan teng foydalanishi kerak. Qanday? Taklif: Har bir klub uch xil yo'nalishda daromad manbaiga ega bo'lish imkoniyatiga ega bo'lishi kerak. Keling, buni «A», «V»,  «S» manba deb nomlab olaylik. «A» manba: PFL oliy ligadagi har bir klubga bir xil miqdorda, «yashash» uchun minimal summani tarqatadi. Hammaga bir xil miqdorda. Yana har bir klub yakunda byudjetdan teng miqdorda pul olish imkoniyatiga ega bo'ladi. «V» manba: Xomiylardan qolgan kichik miqdor yil oxiriga olib qo'yiladi. Bu summa jamoalarning yakunda egallagan o'rinlariga qarab bo'linadi. Chempion jamoa eng ko'p, ikkinchi o'rin kamroq, shu tartibda kamayib boruvchi tartib bilan klublarga beriladi. «S» manba: Bu eng asosiysi. Klub o'z menejmenti, futbol faoliyati yordamida daromad qiladi. Bunga xomiylar (xususiy sektor) bilan ishlash, reklama, chiptalar, klub atributkalari, stadiondan unumli foydalanish va hokazolar yordamida qo'shimcha daromadga ega bo'lishi mumkin. Bu daromadlar cheklanmaydi, har qanday klub boshqa klublardan istagancha ko'p daromad olib, boyib ketishi mumkin. E'tiroz bo'lmaydi – chunki bu klub bu daromadlarni futbol faoliyati orqali qo'lga kirityapti. Endi vaziyatni amaliy tarafdan aniqroq tushunishga harakat qilamiz. PFL pulni qaerdan oladi? Hozir yuqoridan ko'rsatma asosida klublarga homiylik qilayotgan davlat korxonalari xuddi shunday ko'rsatma asosida, endi, PFL ga homiy bo'ladilar. Evaziga PFL bu kompaniyalarning reklamasi bilan shug'ullanishi, ularni o'zining titul sponsoriga aylantirishi, musobaqalarda targ'ib qilishi mumkin. Yoki televidenie ham aralashgan holda, uch tomonlama shartnomalar tuziladi. Xomiylar Sport TV ni moliyalashtirishadi, Sport TV o'sha pullarga PFL translatsiyasi bo'yicha katta shartnomalar tuzadi – pul yana PFLga, u orqali klublarga borib tushadi. Ya'ni oqibatda baribir pul klublarga borib tushmoqda, faqat qaysidir ma'noda adolat mezoni bor. OFK ham klublarni noprofessionallikda ayblay olmaydi, ko'rinishda klub olayotgan pullar ham ularning futbol daromadiga aylanadi. Iqtisodmi yoki boqimandalik? Aytaylik, har bir klubga 3 milliarddan pul berilgan taqdirda ham, umumiy summa 48 millionni tashkil qiladi va bu hozirgi futbolga berilayotgan «ijtimoiy pullar»dan kamida ikki barobar kamdir. Yana 5-6 milliard so'm «V» manbaning shakllanishi uchun olib qo'yiladi, chempion jamoa 700-800, ikkinchi o'rin 500, shu taqlidda so'nggi o'rinni olgan jamoa 100-150 million qo'shimcha pulga ega bo'lishi mumkin. 3 milliard bu oyiga 250 million degani. Bir qaraganda 50-60 futbolchi va personalni ushlab turish uchun kam miqdordek ko'rinadi. Bu holda futbolchilarning maoshi «atigi» 3-4 millionga tushib qolishi mumkin. Endi savol tug'iladi, futbolimiz qay darajada samarali va rentabellikka egaki, O'zbekistondagi boshqa kasblarga nisbatan o'n barobar ko'p to'lansin, shu qadar ijtimoiy himoyaga ega bo'lsin? Nega? Bir narsani to'g'ri tushunish kerak, oyliklarning bu qadar kamayib ketishi sotsializmga qaytish yoki klublarni cheklash emas. Aslo yo'q. Futbolchilar olayotgan «byudjet» pullarini kamaytirish kerak deyapman xolos. Klub tarkibini kuchaytirmoqchi, yaxshiroq futbolchilarni o'ziga jalb qilmoqchi, kattaroq oylik to'lamoqchimi, marhamat – «S» manbani kuchaytirsin – futbol faoliyatiga e'tibor qaratsin, shu orqali boyisin va istasa, 100 million oylik to'lasin. Hech qanday e'tiroz bo'lmasligi kerak. Har qanday klub, futbol menejmentini yo'lga qo'yib, raqiblaridan bir necha barobar boyib ketishi mumkin, bemalol. Marhamat, libosda, stadionda reklama qilish uchun brendlarni toping, ulardan pul oling, marhamat, futbol yulduzi tarbiyalab, qimmat narxga soting, marhamat, ishqibozlarni ko'paytirib, biletdan tushumlarni oshiring, marhamat, o'yiningizni chiroyli qilib, bilet narxini oshiring va yana foyda qiling, marhamat, marhamat. Hammasi marhamat bo'lib yotibdi. Faqat qaysidir klubdan pulingiz ko'pmi, demak, aynan futbol bobida o'sha klubdan ko'p ishlagan bo'ling. Yoki muxlislaringiz azaldan ko'p bo'lgani uchun, sharoitingiz yaxshiroq bo'lsin. Bemalol. Nimaymush, bu holda klublar boqimandalikka o'rganib qolarmushlar. Ya'ni, «Navbahor» yoki «Sug'diyona» har yili o'sha minimal summani olib, o'shani ishlatib, yashab yuraverar ekanlar? Birinchidan, oliy ligadagi ishtirok to'liq moliyaviy ta'minlanganligi tufayli, u erdan tushib ketmaslik uchun kurash qattiq kechadi. Boqimanda bo'ldingizmi, demak byudjetingiz o'sha minimal summada qolib ketadi, boshqa klublar esa, harakat qilib, ularni ortda qoldirishlari va ligadan tushirib yuborishlari mumkin. Ligadan tushib ketish, bu o'sha pullardan quruq qolish degandek gap. Ikkinchidan, hozir klublar boqimanda emasmilar? O'ylaysizki, klublar zo'r menejment orqali bugungi harajatlarni qoplayaptilarmi? Bilasizmi, tilanchi ham ba'zan bizdan ko'proq mehnat qiladi. Issiqda, sovuqda o'tiradi, ko'chama ko'cha yuradi, yalinadi, yolvoradi va hokazo. Uning mehnati oddiy gazeta sotuvchisidan ko'ra og'irroq bo'lsa-da, aslida kim boqimanda? Aytmoqchimanki, tilanchilar ko'cha aylanmasin, ularga pulimizga bir stanok olib beraylik, paypoq to'qib o'tirsin uyda. Rivojlansin. Paypog'i yaxshi chiqmasa, o'rniga boshqa tilanchilar kelishi mumkinligidan qo'rqib, izlansin. Rivojlansin. Boyvachcha bir sahiy odamning qo'shnisi bo'lib qolgan tilanchiga o'xshab, qaysidir katta zavod bilan bir shaharda joylashib qolganidan foydalanib, tilanib yuravermasin. Rivojlansin. Futbol faoliyati va menejment Qarang, hammaga beriladigan pullar teng bo'lgach, klub chempion bo'lish uchun, yuqori o'rin olish uchun, ligada qolish uchun yoki, qo'shimcha manbalarga extiyoj sezadi. Ana endi, klub haqiqatan ham, haqiqiy homiy izlab tashqariga chiqadi. Muxlislar bilan ishlashga e'tibor qaratadi, chunki har bir muxlis bu potentsial pul sarflovchi, ularning raqibdan ko'ra ko'proq bo'lishi sizga ustunlik olib beradi. Stadionlardagi sharoitlar, muxlislarning tashrifidan to'g'ridan to'g'ri manfaatdor bo'ladi. Klublarda moliyaviy reja, strategiya, yo'nalish paydo bo'ladi. Tabiiy ravishda klublar ichki resurslarga e'tibor qarata boshlaydilar, malakali mutaxasislarga talab paydo bo'ladi. Hozirda jamoa chempion bo'lishi, boshqalardan yaxshiroq bo'lishi uchun yagona formula – yaxshiroq tarkibga ega bo'lishni tushunadilar. Bu qisman to'g'ri, ammo o'sha yaxshiroq tarkibni ega bo'lish faqat sotib olish orqali sodir bo'lmaydi. Tashqi resurslar cheklangach, klub o'z-o'zidan ichki manbalarga e'tibor qaratishni boshlaydi. Boshqa klublardan ustunlik qilish uchun kimdandir ko'proq pul olishga erishishga emas, futbol menejmentini yo'lga qo'yish, malakali murabbiylar bilan ishlash orqali jamoa poydevorini kuchaytirishga extiyoj sezila boshlaydi. Klublarda futbol menejmentini rivojlantirishga motivatsiya yaratiladi. Qisqasi, har qanday klub iqtisodiy tuzilmaga aylanadi. Chempion bo'lish kerakmi, demak, mana shu futbolchilarni sotib olish kerak, deb, homiyning oldiga yugurmaydi. Muvaffayaitning boshqa garovlari bor. Masalan, kuchli trener. Kuchli trener mundayroq tarkib bilan ham yaxshi natijaga erishishi, yosh futbolchilarni jalb qilib, ularni yulduzga aylantirish mumkin. Istasa, ularni transfer qilib, pulini ko'paytirish mumkin. Nima bo'lgandayam, iqtisod+natija muvozanatida kechadi hammasi va yaxshi murabbiy, yaxshi menejer, yaxshi akademiya va hokazolar orqali boshqalardan ustunroq bo'lish mumkinligini tushunib olamiz. Bosim va mas'uliyat Misol uchun, hozir, «Neftchi» kuchli o'yin namoyish eta olmasa, qanday bo'ladi? Muxlislarning savollariga javob ma'lum: «Puldan qiynalib qoldik, bu holatda, albatta «Bunyodkor» yoki «Lokomotiv»ga qarshi hech narsa qila olmaymiz-da?» Nisbatan haq, muxlis, qachon bizdayam pul bo'larkin, deb ketaveradi. Aslida jamoa potentsiali balandroq ekanini va murabbiy yoki boshqaruvchilarda muayyan xatolar ham bo'lganligini tahlil qilib o'tirmaydi. Aslida balki «Neftchi» «Paxtakor»dan ko'ra ko'proq pulni havoga solib yuborayotganini bilmay qolib ketaveradi.  Yangi variantda esa, muxlislarda «ular bilan teng edilaring, demak, yaxshi ishlamagansizlar» deyishga imkoniyat yaraladi. Nafaqat muxlislar, futbol jamoatchiligi oldida ham mas'uliyat oshadi, juz'iy kamchiliklar o'rtaga chiqadi. Davomli tarzda muvaffaqiyatsiz natijalar, ligaga tushib chiqaverish holatlari o'sha klubda shuncha pulning bekor sarflanayotganidan dalolat beradi. Aybdorlar izlanadi... ...
Davomi «Tafsilot.uz» saytida
— deya xabar beradi uff.uz nashri.