Raqiblariga qarshi 5 ming martadan ortiq maydonga tushgan «Liverpul» tarixida 2005 yil «Milan»ga qarshi bo'lib o'tgan bahs kimlargadir oddiy statiskaday tuyulishi mumkin. Ammo tashkil topganiga 112 yil bo'lgan bu klub ilk bor 3 gollik farqni yo'qqa chiqarganini ham unutmaslik kerak. Bejizga o'sha uchrashuvni muxlislar «Stambul mo''jizasi» deb atashmagandi.
Chindan ham bunday natijalar kamyob, ha, ular barchani o'ziga maftun qiladi ham; biroq buni kutilmagan hol deyish, mo''jiza deb atash doim ham to'g'ri kelavermaydi. 1954 yilgi jahon birinchiligida Avstriya Shveytsariyaga qarshi o'yinda «Liverpul»dan ham yorqinroq g'alabaga erishgandi. Ya'ni, hakam hushtagi chalinishiga 3 daqiqa qolganida raqib darvozasiga 3 to'p kiritib, 7:5 hisobida g'alaba qozongandi. «Charlton» esa butun o'yin davomida Bill Shenkli boshqaruvidagi «Xaddersfild»ga 4 to'p farqi bilan yutqaza turib, natijani o'z foydasiga hal qilishning uddasidan chiqa oldi - 7:6.
1966 yili Portugaliyada o'tgan JChda bo'lsa o'yinni Shimoliy Koreyaga 0:3 hisobida boy berayotgan jamoasini Eusebioning 3 to'pi mag'lubiyatdan qutqarib qoldi. Bunday misollarni yana ko'plab keltirish mumkin: 2000 yili «Manchester Yunayted»ga qarshi uchrashuvda «Tottenxem» birinchi bo'limni 3:0 hisobi bilan yakunladi, ammo yakunda mag'lub bo'ldi - 3:5. 2011 yili «Milan» tarkibida maydonga tushgan Kevin-Prins Boateng esa jamoasi 0:3 hisobida ortda borayotganida xett-trikka erishdi.
Yuqoridagi xit-paradlardan ma'lum bo'lyaptiki, futbolda bunday natijalar u darajada kamyob emas. Biz esa ular nega sodir bo'layotganini shveytsariyalik statist Yakob Bernulli tomonidan shakllantirilgan qonun bilan izohlashga urinib ko'ramiz.
Misol uchun, tangani tashlab ko'ring: u 8 bor tashlanganda tanganing faqat bir tomoni tushishiga kafolat juda past darajada bo'ladi. Bir martada tanganing faqat bir tomoni tushishi 50ga 50 foiz, ya'ni 1ga 1. 8 marta tashlaganda-chi? 255ga 1 xolos.
Agar 8ta tangani 40 yil davomida haftasiga 4 marta tashlasak-chi, albatta yillik 2 haftalik ta'tilni hisoblamaganda? Biz 8ta tangani 8000 marta tashlagan bo'lamiz, jami 64000 marta. Tanganing bir tomoni tushish imkoni endi u darajada past bo'lmaydi. Hatto u darajada yomon ham emas, aksincha, ancha yaxshi deyish mumkin. Shu darajada yaxshiki, bukmekerlik idoralarida AQShning butun VNPsiga qo'yishingiz mumkin. Bir bor bo'lsa-da tanganing bir tomoni 8 marta tushishi imkoni yuqori bo'ladi.
Nega? Chunki, siz bir yumushni qancha ko'p bajarsangiz, uni hech bo'lmasa bir bor ijobiy tarzda uddalashingiz imkoni yuqori bo'ladi. Demak, xuddi «Liverpul» kabi ko'p futbol o'ynasangiz, vaqtiki kelib 3 golli farqni ham yo'qqa chiqarishingiz aniq. Hatto 4talik farqni ham, xuddi 2011 yili «Arsenal»ga qarshi bahsda «Nyukasl» isbotlagani kabi yoki kanonirlar 2012 yilda buni «Reding»ga ko'rsatishgani singari. Jamoa butun mavsum davomida yuqoridagi kabi sabablar bilan hech bo'lmasa 1 o'yinni boy bermasligiga hech kim kafolot berolmaydi, bu hol dastlabki 12 uchrashuvning birida ro'y berish imkoni esa ancha yuqori.
Demak, shuni ishonch bilan aytish mumkinki, bunday kutilmagan voqealar birinchi navbatda statistika nuqtai nazaridan sodir bo'lishi mumkin. Lekin ular qanchalik noodatiy? Omad bahs davomida necha bor jamoadan yuz o'girishi mumkin? Xuddi o'sha Stambul oqshomidagi kabi? Omad - har qanday darajadagi futbol uchrashuvida alohida muhim o'rin tutadi va dunyoda shunday odamlar borki, ularning borligining o'zi buning isbotidir. Ular murabbiylar yoki futbolchilar emas, ular - bukmekerlardir va insonlar - professional futbolchilar «stavka»larga qo'yiladi. Ularning kundalik yurish-turishi esa kim yutishi va yoki mag'lub bo'lishini ko'rsatadi.
Bukmekerlik faoliyati tasodiflarga asosan quriladi. Agar bahslarning natijasini oldindan aytish mumkin bo'lgani-da, hech kim «stavka» qo'ymasdi. Uchrashuv natijasini 100 foiz oldindan aytib berish imkoni bo'lmasa-da, ayrim narsalar avvaldan ma'lum - jamoa bahsga qanday formada kelgani, jarohatlar va shu kabi boshqa muhim jihatlar. Aynan shu ma'lumotlar koeffitsientlarni paydo qiladi va bo'lg'usi bahsda kim favoritligini aniqlab beradi. Bu narsalar sportdagi tasodiflar va taxminlarga yo'l ochadi.
Koeffitsientlar qanchalik kam bo'lsa, favoritning yutqazib qo'yish tasodifi shunchalik oz bo'ladi, raqiblar ham o'z navbatida faqat omadga suyanib qolishlari shu darajada ortiq bo'ladi. Agar jamoalar kuch bobida teng bo'lsalar, unda omad va jamoa etakchilarining qanday formada ekanliklari to'qnashuv taqdirini hal etadi. Bu holatda koeffitsientlar bukmekerlar fikricha tengdir.
Shuni e'tiborga olib, biz futbolda va sportning boshqa turlarida koeffitsientlarni tenglashtirdik; bukmekerlar sportning turli turlarida omad turlicha ahamiyatga ega deb o'ylashlariga aniqlik kiritishni istadik. Bizningcha, bukmekerlar futbolni bu borada o'ta noyob deb hisoblashadiganday ko'rindi. Ammo futbol bahsining nihoyasini beysbol o'yinidan farqli ravishda bashorat qilish qiyinmi? Biz 20ta turli bukmekerlik idoralari ma'lumotlarini va NBA, NFL, Major League Baseball  va bundesliganing basketbol, shuningdek, Angliya, Frantsiya, Ispaniya, Italiya va Germaniya futbol divizionlarini, bularga qo'shimcha ravishda, Chempionlar Ligasini yig'dik.
Birinchi savolimiz shunday edi: turli mamlakatlardagi, turli toifadagi favoritlar qay darajada ko'p muvaffaqiyat qozonishadi? Ma'lum bo'lishicha, futbolda etakchilar bahslarning uchdan ikkitasida, beysbolda - 60 foizdan ko'prog'ini zafar bilan yakunlasharkan. Oddiyroq aytganda, bukmekerlar futbolda favoritlarni boshqa sport turlariga qaraganda u darajada omadli tarzda aniqlay olisholmas ekan. O'z-o'zidan yana bir savol tug'iladi: nima uchun? Nahotki, futbolda omadning o'rni ko'proq bo'lsa? Yoki bukmekerlar sportning bu turida koeffitsientlarni aniqlashda qiyinchilikka duch kelishadimi? Bu savollarga javob topish uchun favoritlar o'z o'yinlarida g'alaba qozonishadimi, degan savolga javobdan-da ko'proq narsani bilish talab etiladi; futbol koeffitsientlari doimiy ravishda o'zgarib turish-turmasligini bilish talab etiladi.
Balki, futboldagi favoritlar nisbatan ko'proq g'alaba qozonishlariga sabab ular bu darajada favorit emasliklaridir, ayniqsa sportning boshqa turlariga nisbatan olganda. Favoritlar turlicha bo'ladi: ayrimlari jiddiy ustunlikka ega bo'lishadi, boshqalari unchalik emas. Agar tanga tashlash sport bo'lganida, biror-bir bahsda favoritlar bo'lmasdi - g'alaba qozonishga imkon 1ga 1 hisoblanardi yoki bukmekerlar tili bilan aytganda 2,0. Favorit doim g'alaba qozonadigan sport turida esa, koeffitsient 1,0ga teng bo'lardi. Shunday ekan, tengma-teng kurash doimo 2,0 koeffitsientiga yaqin bo'ladi; agar favorit aniq bo'lsa, unda g'alaba koeffitsienti 1,0ga yaqinlashadi.
Futbol sportning boshqa turlaridan farq qiladi. Gandbolda «overdoglar» nisbatan ancha ko'p va favoritlar qariyb barcha uchrashuvlarda yutib chiqishadi - o'rtacha koeffitsien 1,28, NBA va NFL - 1,42 va 1,49.
Amaliyotda bu nimani anglatadi? Futbolda deyarli teng  hollarda favorit - umuman favorit emas. Buni quyidagi 2 faktor bilan tushuntirish mumkin: futbolda gollar kam uriladi, duranglar esa ko'proq qayd qilinadi. Shu kombinatsiya sharofati bilan futbolda favoritlarni aniqlash mushkul.
Ammo futbolda favoritlar bellashuvlarning faqat yarmidagina g'alaba qozonishadi, degan fikrlar noto'g'riligini biz futbolni tomosha qilganimiz uchun bilamiz. Albatta, «Manchester Yunayted»ning «Uigan»ga qarshi bahsi natijasi tanga tashlash emas. Favoritlar raqiblari ustidan qanchalik tashabbusga ega bo'lganliklarini aniqlash uchun biz g'alaba qozongan favoritlar va anderdoglar o'rtasidagi koeffitsientlar o'rtasidagi farqni hisoblab chiqdik. Agar bu farq nolga teng bo'lsa, bahslarda jamoalarning kuchi deyarli teng deb baholandi; farq 50 foiz yoki undan ko'p bo'lsa favorit tan olingan deb hisoblandi.
Natijalar quyidagicha ko'rinish oldi: agar futbolda favorit 50 foiz farqqa ega bo'lsa 65 foiz holatlarda g'alaba qozonadi, basketbolda esa - 80 foiz holatlarda. Demak, futbolda favorit sportning boshqa turlariga solishtirganda kamroq g'alaba qozonar ekan.
Futbolda tavakkalchilik yuqori. Bukmekerlar qarama-qarshilik kimlar o'rtasida bo'lishidan qat'iy nazar, omad sportning bu turida alohida o'rin tutadi, deb hisoblashadi. Ular esa o'z ishlarini bilishadi. Futbol - sportning noaniq turi. Bu erda boshqa musobaqalarga solishtirganda «plyaj to'plari», ishonchdan ko'ra umid ko'proq va aksariyat hollarda, yomon tayyorgarlik ko'rgan, jarohatlanganlar soni ko'proq bo'lgan yoki shunchaki kuchsiz jamoa g'alaba qozonadi.
Devid Selli va Kris Andersonning
«Raqamlar o'yini: nima uchun futbol haqida siz
biladigan narsalar noto'g'ri?» kitobidan
I.MURODOV tayyorladi.
Manba: www.intersport.uz
— deya xabar beradi uff.uz nashri.