Gazetamizning o'tgan sonida MYudagi “sehrli raqam” - 7-raqam xususida suhbatlashdik. Navbat 10-raqamga! Bu raqam hech kimniki emas, bu raqam jahon futboliniki, aniqrog'i qirollarniki. Libosga raqam yozish boshlanibdiki, bu raqamda o'ynaydigan futbolchilardan himoyachilar titrab kelishgan. Esingizda bor-a, jahon chempionatlarida har bir terma jamoa tarkibida 10-raqamli ajoyib hujumchi bo'lardi. Xohlaganini qilardi maydonda.
Lekin ana shu zo'rlar ichida ham zo'rlar bor. Biz hozir 100 yillik futbol tarixida ushbu raqamli libosni kiygan eng kuchlilar haqida hikoya qilamiz. Bu ro'yxat asosan terma jamoada porlagan yulduzlardan tarkib topgan.
10. Dennis BERGKAMP. Gollandiya.
Uchar gollandlarning uchmas vakili texnikasi o'ta etuk o'yinchi bo'lganini bizning avlod yaxshi biladi. Bergkamp “total futbol” ruhida ulg'aygan “Ayaks” maktabida tarbiya topgan, tabiiyki, u paytda akademiya yoshlari 4-3-3 sxemasi bo'yicha o'ynashar, bu uslub himoyachilarning ham vaqtincha hujumchiga aylanib turishlarini taqozo qilardi. Dennis darvozabondan boshqa barcha nuqtada o'ynab ko'rgan. O'sha o'yin uslubini u faoliyati davomida saqlab qola oldi.
Bergkamp Gollandiya terma jamoasi ulg'aygan va natijalar qayd etishni boshlagan avlodi bilan birga o'sdi va barcha musobaqalarda jamoasining ruhi bo'lib yashadi. Anri u haqda shunday degan edi: “Dennis – hujumchilarning orzusidir!” Kruiff ham vatandoshi haqida qisqacha ta'rif bergan: “Bergkampning o'yini tomosha qilinadigan musiqaga o'xshaydi – ko'rib rohatlanasiz!”
9. Roberto BADJO. Italiya.
Italiya terma jamoasining yuragi Roberto Badjo terma jamoasi tarkibida hech narsa yuta olmagan, ammo faoliyati davomida shu libos va shu raqam uchun o'lib tirilib yashagan noyob yulduzdir. O'z maydonida Maradonaga engilgan “skuadro adzurra” 90-yillar davomida birgina shu yigit elkasida yashadi. Noaniq penaltisi bilan ruhan va ma'nan “singani”ga qaramay, kelgusi JChga yana kela olgan va murabbiyning noto'g'ri taktikasi hisobiga yana uyiga qaytgan “uzunsoch” hamon yodimda.
Bitta gap-da endi: Italiya 4 karra jahon chempioni bo'lgan, to'g'rimi? Hozir istalgan italiyalikni to'xtatib, Italiya tarixidagi eng zo'r o'yinchi kim bo'lgan, deb, so'rng, uning javobi bitta bo'ladi: Hech qachon chempion bo'la olmagan yigit! G'alati-ya?!
8. Georgi XADJI. Ruminiya.
Xadjini “Karpat Maradonasi” deyishganida, sapchib ketganini ko'rganman TVda. “Men Xadjiman, kimlarningdir soyasi emasman”, degandi u.
Chindan ham “soyalikka ko'nmagan” bu yigitning sap-sariq 10-raqamli libosi hozirgacha Osiyoyu Afrika bozorlarida ham bor. O'rtamiyona Ruminiyadan chiqqan o'g'lon etakchilik bobida benazirlik cho'qqisiga chiqdi.
U ham Badjoga o'xshab klubdagi natijalari bilan faxrlana olmaydi (Darvoqe, Georgi ham “Real”da, ham “Barsa”da o'ynagan noyob o'yinchilar sirasiga kiradi) Birgina “Galatasaroy”dagi yulduzli onlarini eslab qolganmiz.
Ammo terma jamoada u “yovvoyi” edi. AQSh-94ni yodga oling, Maradonasiz Argentinani er tishlatgan “sariq devlar” tarkibida bosh qahramon Georgi Xadji bo'lgan. 2000 yilgi Evropa chempionatida uning Ruminiyasi o'lim guruhidan o'ynab kulib chiqib ketganida ham asosiy ishni shu yigit qilgan. U o'z millatining tom ma'nodagi qahramoniga aylanib ketgan. Murabbiy bo'lguniga qadar, albatta. Karpat Maradonasi degandikmi boya uni?!
7. Igor NETTO. Sobiq ittifoq.
Evro-60 va olimpiyada–66 g'olibi, Moskvaning “Spartak” jamoasi tarbiyalanuvchisi sobiq ittifoq futbolidagi 10-raqamli eng yorqin yulduzdir. Kelib chiqishi Estoniyaga borib taqaladigan bu o'g'lon nafaqat futbolda, balki xokkeyda ham tanilishga ulgurgan – 22 o'yinda 29 (gol+ pas)!
Netto futboldagi halollik ramzi sifatida esga olinadi. 1962 yili SSSR-Urugvay o'yinida to'p teshik to'rdan o'tib ketganini ko'rib qolib, inobatga olingan “gol”ni hakamdan hisoblamaslikni so'ragan inson – Netto bo'ladi! Hozirgilar bu holatni umuman tushuna olmasalar kerak?!
Biz ham o'ninchi raqamlilar ro'yxatida “eng halol yigit” joy ajratib qo'ya oldik. Zotan, u faqat jentelmenlikda emas, maydondagi harakatlari bilan ham juda kuchli edi. Ishonmasangiz, katta yoshlilardan so'rang...
6. Mishel PLATINI. Frantsiya.
“Frans futbol” so'roviga ko'ra, “Frantsiyaning 20-asrdagi eng yaxshi futbolchisi” nomi Mishel Platiniga nasib etgan. Uchranglilar maydonda raqs o'ynagan Evro-84da Platini yangi uslub bilan paydo bo'lgan yulduz edi. O'sha yillar u qatorasiga uch yil “Oltin to'p” sovrindori bo'lgan. Bu voqea futbolda Maradonadek daholar porlayotgan paytlari sodir bo'lgan, e'tibor bering!
Mishel “Yuventus”ning ham yuragi bo'lganini eshitgansiz. O'zining didli o'yini bilan, “parashyut” gollari bilan millionlab muxlislar qalbiga iznsiz kirib ketgan. Frantsiya futbolining uyg'onish davriga aynan Platinini sabab qilib ko'rsatadilar. Hozir uning lavozimini bilasiz, murabbiylikdagi omadsizlik uni futboldagi siyosat maydoniga etaklab keldi. Bu erda ham “maestro”ligicha qolganiga nima deysiz endi?!
5. RONALDIN'O. Braziliya.
Va nihoyat “afsungar”...
“Agar futbol faqat go'zallik ustiga qurilgan bo'lsa, unda Ronaldino qiroldir!” Bu so'zlar ham Yoxan Kruiffga tegishli. Braziliyalik yulduz chindan ham to'p bilan gaplashardi, tillashardi, uni erkalardi. Braziliya terma jamoasi tarkibida u jahon chempioni bo'lgan, gap bunda ham emas. Gap shundaki, o'sha “samoviy” tarkib ichida ham Roni eng chiroyli o'ynaydigan yigit edi. Elastik harakatlari bilan futbolga o'zgacha bir joziba olib kirgandi.
U hozir qaerlardadir o'ynab yuribdi, ammo fintlariyu gollari muxlislarining tushiga kirishda davom etmoqda.
Ronaldinoni yozish kerak bo'lib qolsa, yozgim kelmaydi. Menimcha, uning o'yinini hikoya qilib bo'lmaydi. Ko'rish kerak, televizor ekraniga qotib qolib ko'rish kerak, vassalom!
4. Leonel MESSI. Argentina.
Bu ro'yxatdagi hozirda o'ynayotgan yagona yulduz. Ronaldino ham o'ynayaptiku, demang, u o'ynab bo'lgan. Messi esa o'ynashda, raqsga tushishda davom etmoqda, maydonda xohlaganini qilyapti. Leonelni 4-o'ringa qo'yganimdan ranjimang! Uning oldida hali, nasib qilsa, bir necha yillar bor. O'sha yillar ichida Leo eng yuqoriga ko'tarilishi hech gap emas.
Iqtiboslar ichidan axtara-axtara, Messi haqidagi eng chiroyli gapni topdim. Anri aytgan ekan o'sha gapni ham: “Messi shunday quyoshki, uning porlashi Ronaldinodek yulduzni ham so'nib ketishiga sabab bo'ldi!!!”
Beshta “Oltin to'p”... “Barsa”dagi inson bolasi orzu qilishi mumkin bo'lgan jamiki natijalar... Afsonaviy xatti-harakatlar. Hammasi zo'r. Biroq, boya aytganimizdek, qolgan yillarda biz uning Argentina libosida ham shoxsupaga chiqishini istaymiz. Keyin hamma gapga yakun yasaladi... Leo buni bizdan ham yaxshi bilib turibdi. Rossiya, tayyormisan kutib olishga?!
3. Zayniddin ZIDAN. Frantsiya.
Zidanni 10-raqamlilar ichida ko'rish biroz taajjub uyg'otadi. Ammo raqamga umuman e'tibor bermaydigan, klub omborxonasida qaysi raqam bo'sh bo'lsa kiyib ketaveradigan Zidan terma jamoasi tarkibida 10-raqamda porlagan. Uning “Yuventus”dagi 21i ham, “Real”dagi 5i ham mashhur, biroq Zayniddin bor muvaffaqiyatlarini biz hikoya qilayotgan bobda nishonlagan.
Zidan Platini boshlab bergan Frantsiya fubolidagi uyg'onishni inqilob darajasiga olib chiqdi. Asr boshlarida bu yurt futboliga qarshi turib bera oladigan jamoa er yuzida qolmagandi. Chunki uning tarkibida qo'rqinchli Zizu bor edi. Buyuk futbolchi vatani sharafini shu qadar munosib himoya qildiki, uning oxirgi o'yinidagi xurmacha qilig'i ham kechirib yuborildi. Darvoqe, o'sha kuni Zidan qaysi raqamda edi?!
2. Diego MARADONA. Argentina.
Bir o'zi butun dunyo bilan jang qilgan filmlarni ko'rsam ensam qotadi. Axir, oxirgi paytda Maradonadan boshqa hech kim bu syujetga haqli emas-ku, degan ichki e'tirozim bor-da, nima qilay...
Diego Maradona 10-raqamga eng sadoqatli o'yinchilardan. “Napoli”da ham, “Barselona”da ham, hatto “Boka Xuniors”da ham shu raqam ostida harakat qilgan. Lekin tan olishimiz kerakki, uning Argentina terma jamoasidagi kiygan libosi butunlay o'zgachadir. Uni muzeyda saqlaydilar. Abadan Maradoniki.
Diegoning futbol hayotini eslasangiz, xayol ekraniga asosan “Argentina, №10” arxividan keladi lavhalar. Jahon chempionatlaridagi telba Maradonani ko'raverasiz. Diego shaxsi shu qadar buyuk ekanki, uning yulduzligi murabbiyligidagi sharmandali hollardan so'ng ham zarracha so'nib qolmadi. Bunaqa telba ishlar ham faqat Maradonaga yarashar ekan. Nachora...
1. PELE. Braziliya.
Maqolani yozayotgan paytim oldimdagi o'g'lim, nega shu Peleni birinchi o'ringa qo'yaverasiz, deb so'rab qoldi. U futbol qiroli, dedim. Ha-a-a, deb qo'ydi. Tamom.
Boshqa gapga hojat yo'q ekan o'zi.
Pelega 10-raqam tasodifan tushib qolganini eshitgansiz chamamda. Chunki u paytda bu raqam u qadar dongdor bo'lmagan. Echinish xonasida taqsim qilingan paytda 17 yoshli bolaga nasib qilgani shu-da! O'sha payti taqsim qiluvchilar adashishmaganini bugun bilib o'tiribmiz. 10-raqam o'z egasiga, aniqrog'i, shu raqamning ham qiroliga topshirilgan ekan.
Pele o'zining sap-sariq 10-raqamida futbol degan sport turida nima qilish mumkin bo'lsa, shu ishlarning hammasini bajara oldi. Futbol bilan xayrlashgan kuni qirolning libosi muxlislar qo'lida parcha-parcha bo'lib ketgani ham esingizda bo'lsa kerak?! Kimgadir “10” yozuvi tushgan qismi nasib qilgan bo'lsa, hanuzgacha bola-baqrasiga “mana isboti-i-i!” deb namoyish etayotgan bo'ls, ne tong!
Haqiqiy boylik egasida qolmasligi kerak, menimcha. Xalqqa o'tib ketishi kerak, to'g'rimi?! Xayrulla Hamidov
— deya xabar beradi uff.uz nashri.